Agenda item

Ystyriodd yr aelodau’r adroddiad a ddosbarthwyd ym mhecyn yr agenda.

Amlinellodd yr Aelod Cabinet fod yr adroddiad yn crynhoi'r gwaith y mae Cyngor Castell-nedd Port Talbot wedi'i wneud i gydymffurfio â Safonau'r Gymraeg. Mae Safonau'r Gymraeg yn sicrhau nad yw'r Gymraeg yn cael ei thrin yn llai ffafriol na Saesneg yng Nghymru. Cyflwynwyd hysbysiad cydymffurfio gan y Comisiynydd ym mis Medi 2015 a oedd yn amlinellu pa safonau y mae'n rhaid i'r awdurdod gydymffurfio â nhw. Mae dyletswydd ar y Cyngor i gyhoeddi adroddiad blynyddol i ddangos ei fod wedi cydymffurfio â'r safonau. Asesodd Comisiynydd y Gymraeg fod cydymffurfiaeth yn dda, ond cydnabyddir bod gwaith i'w wneud yn y maes hwn o hyd.

Holodd yr aelodau a oedd unrhyw ystadegau i gyd-fynd â'r adroddiad ac a oeddent yn adlewyrchu a fu cynnydd yn y defnydd o'r Gymraeg ledled yr awdurdod. Cadarnhaodd y swyddogion fod rhywfaint o wybodaeth anecdotaidd yn yr adroddiad sy'n nodi y bu cynnydd bach. Mae'r ystadegau sy'n cael eu casglu yn ymwneud mewn gwirionedd â siaradwyr Cymraeg, lle gofynnir i bobl nodi eu rhuglder, etc. Nodir y bu cynnydd yn y defnydd o'r Gymraeg yn fewnol, er enghraifft yn yr arolwg ymgysylltu â chyflogeion, a gynigiwyd yn y Gymraeg a'r Saesneg. Bydd yr eitemau hyn yn cael eu hadlewyrchu yn yr adroddiad ar gyfer 2024-2025.

Cyfeiriodd yr aelodau at baragraff ar dudalen 4 yr adroddiad a oedd yn amlinellu effaith y safonau ar ymgysylltu â'r cyhoedd. Mae wedi bod yn amlwg lle mae cwestiynau hir iawn am effaith y Gymraeg ar eitem wedi ymddangos ar ddogfennau ymgynghori allanol. Mynegodd yr aelodau bryder bod yr awdurdod yn gofyn i'r cyhoedd am yr effaith ar y Gymraeg, er y gellid gwneud hyn yn ei asesiad.

Nododd yr Aelodau fod tudalen 6 yr adroddiad yn cyfeirio at gyfieithu ar y pryd. Dylid egluro bod cyfieithu ar y pryd ar gael ar gyfer cyfarfodydd y Cyngor Llawn yn unig. Mae cyfieithu ar y pryd yn gyfyngedig.

Cadarnhaodd y swyddogion fod y cwestiynau a ddefnyddir i benderfynu pa effaith y mae penderfyniad yn ei chael ar y Gymraeg yn deillio o ganllawiau Comisiynydd y Gymraeg ar arfer da. Mae swyddogion wedi profi ffyrdd amrywiol o nodi'r cwestiynau. Mae hefyd yn rhan o'r broses Asesiadau Effaith Integredig. Ar ben hynny, er mwyn sicrhau nad yw pobl yn cael eu gorlethu, rhoddir esboniad sy'n amlinellu'r rhesymau pam y gofynnir y cwestiynau.

Cyfeiriodd yr aelodau at yr ystadegau a amlinellir yn yr adroddiad sy'n cyfeirio at nifer y siaradwyr Cymraeg rhugl/gweddol rugl a sut mae'r ffigur hwn yn fwy na'r nifer a nodwyd ar y cyfeiriadur. Dywedodd yr Aelodau fod hyn yn destun pryder iddynt. Amlinellodd y swyddogion fod y cyfeiriadur yn nodi staff sy'n ateb y ffôn yn Gymraeg yn unig. Mae'r ystadegau gan iTrent yn casglu data gan bob aelod o staff, gan gynnwys staff rheng flaen nas nodir yn y cyfeiriadur. Holodd yr aelodau am y gwahaniaeth yn y ddwy set o ddata a gasglwyd a pham nad yw'r cyfeiriadur staff yn nodi staff rheng flaen sy'n siarad Cymraeg. Amlinellodd y swyddogion nad ydynt yn cael eu nodi gan nad oes modd cysylltu â nhw drwy e-bost neu linell ffôn. Fodd bynnag, gall y swyddogion ystyried sut mae data'n cael ei gasglu ar gyfer adroddiadau yn y dyfodol.

Roedd aelodau a swyddogion yn cydnabod pwysigrwydd creu amgylchedd yn y sefydliad sy'n annog dysgwyr Cymraeg i ymarfer eu sgiliau.

Yn dilyn craffu, gwaith nodwyd cynnwys yr adroddiad.