Agenda item

Rhoddodd Aelod y Cabinet dros Strydlun, y Cyng. Scott Jones, rywfaint o gefndir i'r pwyllgor ynghylch yr adroddiad. Rhoddwyd gwybod i'r Aelodau fod cynnydd sylweddol yn y gyfradd ynni yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf sydd wedi rhoi pwysau mawr ar gyllidebau adrannol. Rhoddwyd gwybod i'r Aelodau fod Adran Goleuadau Strydoedd Cyhoeddus wedi tynnu sylw at 3 strategaeth arbed ynni posib yn ystod 2023/24 i gyfyngu ar y gorwariant.

Lleihawyd lefelau pŵer pob colofn golau stryd gwerth 3 Watt ac yn dilyn cymeradwyaeth y Cabinet ar 22 Mawrth 2024, rhoddwyd pylu goleuadau 25% ar waith ar draws 10,000 o lusernau LED. Cyn i'r Cabinet gymeradwyo pylu goleuadau 25%, cynhaliwyd ymgynghoriad cyhoeddus ochr yn ochr â phrawf llwyddiannus yn 2024.

 

Dywedodd Aelod y Cabinet fod y trydydd opsiwn o oleuadau rhan amser gyda'r nos wedi'i ohirio nes y cynhelir astudiaeth beilot i gael gwell dealltwriaeth o effeithiau strategaethau arbed a thrwy hynny alluogi gwneud penderfyniadau ar sail tystiolaeth yn y dyfodol, os oes angen.

 

Atgoffwyd yr Aelodau eu bod fel pwyllgor, cyn cynnal y prawf, wedi gofyn i Fwrdd y Cabinet am adroddiad pellach sy'n cynnwys manylion lleoliadau daearyddol, hyd y prawf a'r amseroedd ar gyfer cynnau a diffodd y goleuadau fel y'u cyflwynwyd yn yr adroddiad.

 

Nododd Aelod y Cabinet fod aelodau yng nghyfarfod Craffu mis Mawrth wedi argymell pryderon ynghylch diffodd goleuadau stryd am 9.00pm gyda'r nos, a allai golygu bod menywod a merched yn fwy agored i niwed ac eglurodd fod y pryder hwn wedi'i ystyried, a'i fod yn cael ei adlewyrchu yn yr amseroedd ac yn adlewyrchu'r pryderon a godwyd yn flaenorol.

 

Mynegwyd hefyd y byddai'r ymgynghoriad yn cael ei gynnal fel rhan o astudiaeth beilot cyn dechrau'r prawf a bydd yn cynnwys asesiad o'r effaith ar fenywod a merched ifanc o ran trais, cam-drin domestig a thrais rhywiol.

 

Cadarnhaodd Aelod y Cabinet fod y broses o ymgynghori â'r partneriaid hynny wedi dechrau ac os cymeradwyir y cynllun peilot goleuadau rhan amser gyda'r nos arfaethedig gan y Cabinet, caiff ei gynnal drwy gydol mis Tachwedd, a bydd yn cynnwys cyfanswm o 133 o lusernau dros saith lleoliad.

Bydd y llusernau'n cael eu diffodd rhwng 1.00am a 5.00am ac ar ôl cwblhau canlyniadau'r cynllun peilot bydd adborth gan randdeiliaid yn cael ei gasglu yn barod ar gyfer unrhyw drafodaethau yn y dyfodol neu gyfnod brawf hwy.

 

Rhoddwyd gwybod i'r Aelodau, fel rhan o'r broses ymgynghori, y bydd asiantaethau a phreswylwyr yr effeithir arnynt yn cael gwybod am hyn cyn dechrau'r cynllun peilot a chaiff adborth gan y Pwyllgor Craffu ac aelodau hefyd ei ystyried fel rhan o'r adroddiad terfynol i'w gyhoeddi ym mis Medi.

 

Esboniodd swyddogion fod dewis y lleoliadau wedi bod yn broses anodd gan ei fod yn fater sensitif ond mae'n rhaid ei wneud fel rhan o'r prawf.

 

Rhoddwyd gwybod i'r Aelodau y gallai hyn fod yn rhagflas ar brawf pellach yn ddiweddarach ar gyfer diffodd mwy o oleuadau ac y bydd hynny'n arwain at ymgynghori pellach.

 

Esboniodd swyddogion eu bod hefyd wedi trefnu cyfarfodydd gyda grŵp lleol o'r enw 'Thrive' sy'n dechrau ddydd Gwener nesaf ac mae swyddogion wedi bod yn trafod â'r tîm diogelwch cymunedol sydd wedi darparu rhestr o fannau lle mae nifer o broblemau o ran ymddygiad gwrthgymdeithasol i swyddogion ac mae'r swyddogion wedi ceisio osgoi'r mannau hyn yn ystod y prawf.

 

Rhoddwyd gwybod i'r aelodau, pe bai prawf pellach a/neu fwy yn cael ei ystyried yn briodol, y byddai'n cael ei gynnal ar draws ardal fwy eang oherwydd y byddai cyfanswm o 133 o oleuadau, sef 19 o oleuadau fesul lleoliad ar gyfartaledd.

 

Nododd swyddogion na fyddai'r rhan fwyaf o bobl am i'w goleuadau cael eu diffodd ac mae hynny'n ei gwneud hi'n anodd dewis y lleoliadau. Dywedodd swyddogion eu bod wedi ceisio ei wneud yn onest ac yn agored gyda chalon dda a heb unrhyw ymyrraeth gan unrhyw un.

 

Awgrymodd yr aelodau y dylid cynnal y cynllun prawf mewn rhai ardaloedd gwledig iawn i gael adlewyrchiad cywir o'r sefyllfa a gofynnwyd sut y bydd yn effeithio ar yr ardaloedd hynny.

Dywedodd swyddogion eu bod wedi siarad â'r heddlu a'u bod yn credu, er mwyn sicrhau bod y prawf gwerth chweil, eu bod wedi edrych ar ardaloedd mwy trefol yn hytrach nag ardaloedd gwledig oherwydd eu bod yn credu y gallai fod mwy o broblemau o bosib gyda lleoliadau trefol yn hytrach na rhai gwledig.

 

Nododd yr Aelodau mai dim ond un gymuned yn y cymoedd sydd wedi'i chynnwys yn y prawf a gofynnwyd sut y bydd hynny'n cynhyrchu cipolwg o ddosbarthiad daearyddol o awdurdod 34 ward pan fydd ardaloedd trefol yn cael eu dewis yn bennaf? Nododd yr aelodau hefyd fod lleoliadau 5 a 6 yn y prawf o fewn yr un ward, sef Margam a Thai-bach, a gofyn a oes unrhyw reswm y tu ôl i hynny?

 

Dywedodd swyddogion eu bod wedi bod yn ymgynghori â'r heddlu, ac fe wnaethant nodi trwy hynny fod mwy o debygolrwydd y bydd problemau sy'n gysylltiedig â'r ardaloedd trefol ac mae llawer mwy o oleuadau i'w diffodd yn yr ardaloedd trefol ac oherwydd hyn, mae swyddogion wedi penderfynu ar hollt cyfartal ar draws y fwrdeistref sirol.

 

O ran sefyllfa'r ddwy ardal ym Margam, dywedwyd mai penderfyniad swyddog yw hyn ac nad oes unrhyw reswm arall heblaw am y ffaith eu bod yn teimlo mai dyma'r peth cywir i'w wneud yn y lleoliad hwnnw.

 

Gofynnodd yr Aelodau o ble cafwyd y data ar gyfer y cyfraddau troseddu a holwyd a oedd dewis ardaloedd trosedd isel yn golygu nad oes hyder yn y polisi ac os felly, os caiff ei weithredu'n llawn ac a allai'r awdurdod fod yn peryglu diogelwch ei drigolion?

Dywedodd swyddogion na fyddant am roi unrhyw un mewn perygl a bod yn rhaid i'r prawf gael ei gynnal mewn rhai lleoliadau penodol ar draws y sir. Mae swyddogion yn ymgynghori â'r tîm diogelwch cymunedol, a byddant yn cyfathrebu â Thrive. Rhoddwyd gwybod i'r aelodau fod y prawf yn cynnwys llai nag 1% o'r goleuadau o fewn yr awdurdod.

 

Dywedodd swyddogion y bydd canlyniad y prawf a'r wybodaeth a gesglir yn llywio'r hyn sy'n digwydd nesaf. Rhoddwyd gwybod i'r Aelodau hefyd bod mantais i gynnal y cyfarfodydd craffu cyn cyfarfod y Cabinet, sef bydd yn rhoi 7 wythnos i swyddogion wneud pethau'n fwy cadarn er mwy iddynt geisio dod yn ôl at y pwyllgor ym mis Medi gyda rhai manylion am yr ymgynghoriadau y mae swyddogion wedi eu cynnal.

 

Gofynnodd yr Aelodau a oedd unrhyw ffactorau eraill wedi cael eu hystyried sy'n ymwneud â lleoliad 6 (Margam a Thai-bach) oherwydd bod gan y ffordd bengaead yn benodol ddemograffig hŷn ac mae llawer o staff allgymorth ac ambiwlansys yn ei defnyddio. Gofynnodd yr aelodau hefyd sut y gallai hynny effeithio ar y trigolion hynny os nad oes goleuadau yn ystod oriau mwyaf peryglus y nos?

 

Nododd swyddogion yr wybodaeth a dywedwyd efallai rhwng nawr a mis Medi, yn dilyn adborth, y gallent addasu'r atodiad ychydig.

Gofynnodd yr Aelodau am ragor o fanylion o ran yr ymgynghoriad, yn benodol ynghylch sut y cysylltir â thrigolion a pha ffurf y bydd swyddogion yn ei defnyddio i gasglu'r adborth gan breswylwyr.

Dywedodd swyddogion eu bod yn bwriadu dosbarthu llythyrau i'r holl breswylwyr i'w hysbysu o'r cynigion ac ar y llythyr bydd gwybodaeth am sut y gallant roi adborth ac, os oes angen, cynhelir trafodaethau wyneb yn wyneb â nhw.

 

Gofynnodd yr Aelodau a fydd preswylwyr yr effeithir arnynt yn derbyn gostyngiad ar dreth y Cyngor gan fod lleihad yn eu gwasanaeth? Dywedodd swyddogion nad oeddent yn meddwl y byddai hynny'n wir.

 

Gofynnodd yr Aelodau pwy fydd yn monitro effaith y prawf a beth sydd ar waith o ran os oes angen iddo gael ei ohirio os bydd tywydd gwael yn arwain at ddamwain neu unrhyw beth tebyg yn ardaloedd y prawf.

 

Esboniodd swyddogion y bydd swyddogion yn cael trafodaethau parhaus gyda'r Heddlu, y Tîm Diogelwch Cymunedol a Thrive, unwaith y bydd y cynlluniau posib hyn i ddiffodd goleuadau'n cael eu rhoi ar waith.  Nid yw llawer o'r ardaloedd sydd wedi cael eu dewis yn ffyrdd cyflym, a bydd y cynllun yn cael ei atal os oes angen.

 

Nododd swyddogion fod diffodd y goleuadau am hyd yn oed gyfnod byr yn golygu y bydd hi'n anodd i swyddogion ddeall a fyddai digwyddiad neu drosedd wedi'i chyflawni oherwydd y diffyg golau neu a fyddai'r trosedd wedi digwydd beth bynnag. Bydd swyddogion yn ymgynghori'n agos â'r holl bartïon dan sylw ac os oes angen gwneud unrhyw beth, bydd y gwaith yn cael ei wneud, ac adroddir yn ôl lle bo angen ar ddiwedd y prawf.

Gofynnodd yr Aelodau a fydd cronfa'n cael ei sefydlu ar gyfer dioddefwyr o ganlyniad i weithredoedd y Cyngor mewn perthynas â'r profion hyn? Doedd y swyddogion ddim yn ymwybodol o gronfa o'r fath.

 

Gofynnodd yr Aelodau i Aelod y Cabinet a oedd hwn o ganlyniad i'r Cyngor yn chwarae gemau gyda bywydau trigolion i arbed arian a nodwyd nad yw'n argoeli'n dda ar gyfer trigolion Godre'r Graig, sy'n ceisio adeiladu ysgol newydd, gan fod yr awdurdod wrthi'n diffodd goleuadau yn y pentref hwnnw i arbed arian.

 

Atebodd Aelod y Cabinet Scott Jones fod hyn yn ymwneud ag arian, ac mae wedi bod yn amlwg iawn ers y diwrnod cyntaf bod hyn yn rhan o ymarfer cynilo. Dywedodd Aelod y Cabinet y byddai'n llawer gwell ganddo dreulio ei amser yn gweithio gyda'r pwyllgor craffu, gan edrych ar ffyrdd y gall pob un ohonynt wella ansawdd gwasanaethau yn hytrach na threulio amser ar yr hyn y mae angen ei dorri ar draws yr awdurdod.

 

Nododd Aelod y Cabinet fod newid wedi bod yn ddiweddar yn y llywodraeth, a dywedodd ei fod yn gobeithio, er nad oedd yn disgwyl gwyrthiau o fewn mater o wythnosau, y bydd cynghorau ledled Cymru yn derbyn y buddsoddiad y mae ei angen arnynt rhwng nawr a setliad y gyllideb nesaf ac felly efallai y byddwn yn cael trafodaethau gwahanol mewn cyfarfodydd craffu wrth symud ymlaen.

 

Gofynnodd yr aelodau faint o waith sydd wedi'i wneud gyda chynghorau eraill sydd wedi gwneud profion ynghylch hyn, er enghraifft Powys a'r adborth roeddent wedi'i dderbyn a sut roedd hynny wedi effeithio ar y cynllun.

 

Eglurodd swyddogion fod ymgynghoriad wedi dechrau cyn cyfarfod y Cabinet ym mis Medi gydag awdurdodau lleol ledled Cymru ac mae swyddogion yn aros am wybodaeth i gyrraedd am hynny.

 

Esboniodd swyddogion fod lefel eithaf uchel o weithgarwch o ran cyflawni prosiectau. Mae hyn, yn ogystal â'r Swyddog yn cymryd cyfrifoldeb dros yr adran goleuadau ym mis Ebrill yn unig, yn golygu bod pethau wedi bod ychydig yn araf, fodd bynnag, dywedodd swyddogion fod ganddynt wyth wythnos arall i fynd tan yr adroddiad terfynol a bydd ganddynt lawer mwy o wybodaeth erbyn cyfarfod y Cabinet ym mis Medi.

 

Yn dilyn gwaith craffu, roedd yr aelodau'n gefnogol o'r argymhellion.