Agenda item

Rhoddodd Bif Ymgynghorydd Ynni a Chynaliadwyedd City Science yr wybodaeth ddiweddaraf i'r Pwyllgor am gynnydd o ran cyflwyno'r Cynlluniau Ynni Ardal Leol (CYAL) o fewn y Rhanbarth.

Esboniwyd bod City Science yn cynhyrchu tair CYAL ar gyfer de-orllewin Cymru, yn Sir Gaerfyrddin, Castell-nedd Port Talbot ac Abertawe; ac mae gan Sir Benfro eisoes eu CYAL eu hunain. Nodwyd, er bod y cynlluniau'n cael eu llunio ar wahân ac yn cael eu teilwra ar gyfer yr ardal leol, cydnabuwyd bod angen aliniad rhanbarthol; roedd llawer o'r gweithgarwch a oedd yn cael ei wneud gan City Science yn sicrhau cysondeb ar draws y Rhanbarth.

Rhoddwyd gwybod i'r aelodau fod y Cynllun Ynni Ardal Leol yn astudiaeth gynhwysfawr o'r system ynni ardal leol, gan edrych ar y system gyfan a'r holl sectorau dan sylw i benderfynu ar y gofynion ynni rhwng nawr a 2050, ac ar hyn yr oedd ei angen i ddatgarboneiddio'r system ynni yn ystod y cyfnod hwnnw. Ychwanegwyd bod y prosiect CYAL wedi dechrau ym mis Chwefror 2023, a bod disgwyl iddo gael ei gynnal tan fis Chwefror 2024.

Cynhaliwyd trafodaeth am y Cyd-bwyllgor Corfforaethol a rhyngweithio â'r CYAL. Nodwyd mai'r Cyd-bwyllgor Corfforaethol oedd y grŵp llywio rhanbarthol ar gyfer cymeradwyo CYAL, ac roedd hefyd yn rhanddeiliad allweddol. Er bod y cynlluniau'n rhai lleol, byddant yn cael eu datblygu gan ddefnyddio cydweithio rhanbarthol. Er bod nifer o'r senarios yn lleol, tynnwyd sylw at y ffaith bod nifer fawr yn rhanbarthol, felly, roedd sicrhau bod y CYAL yn parhau i fod yn gysylltiedig ac yn dryloyw gyda strwythurau llywodraethu rhanbarthol yn hanfodol.

Yn dilyn ymlaen o'r uchod, eglurwyd, er nad oedd y Cyd-bwyllgor Corfforaethol yn gorff llywodraethu ar gyfer cynnydd CYAL, roedd yn bwysig rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am y cynnydd a wnaed. Cadarnhaodd swyddogion y bydd yr Awdurdodau Lleol unigol yn derbyn eu CYAL drafft cyn bo hir.

Yn ogystal â hyn, dywedwyd unwaith y bydd yr holl CYAL ar draws Cymru wedi'u cwblhau, bydd Energy Systems Catapult, sef y sefydliad a oedd yn gyfrifol am ddatblygu'r cysyniad a'r canllawiau ar gyfer y CYAL, yn mynd i dynnu'r wybodaeth at ei gilydd i greu barn ranbarthol a chenedlaethol ynghylch Cynllunio Ynni Ardal Leol; byddai hyn yn helpu i ddarparu sylfaen dystiolaeth wedi'i llywio ar draws Cymru.

Roedd y cyflwyniad yn manylu ar wybodaeth am y camau amrywiol ar gyfer datblygu CYAL. Soniwyd trwy gydol cynnydd y CYAL roedd proses ymgysylltu â rhanddeiliaid helaeth i gynorthwyo gyda'r gwaith.

-         Cam 1 a 2 – paratoi, rheoli prosiectau a chynhyrchu cynllun ymgysylltu â rhanddeiliaid

-         Cam 3 - datblygu llinell sylfaen gan ddefnyddio data lleol a chenedlaethol i ddeall systemau ynni'r ardal leol

-         Cam 4 – datblygu modelau data amrywiol ar gyfer systemau ynni'r ardal leol, gan gynnwys model o senarios yn y dyfodol

-         Cam 5 – mireinio sefyllfaoedd a nodi llwybr i sero net

-         Cam 6 – datblygu a blaenoriaethu camau gweithredu ar gyfer y tymor byr a'r tymor hir i gefnogi'r gwaith o gyflwyno'r llwybr, yn ogystal â datblygu cynllun gweithredu cadarn

-         Cam 7 – cyflwyno'r CYAL

 

Eglurwyd bod y CYAL ar gyfer Sir Gaerfyrddin, Castell-nedd Port Talbot ac Abertawe ar gam 6 o'r broses ar hyn o bryd. Rhoddwyd gwybod i'r aelodau y cynhaliwyd amrywiaeth o weithdai yn ystod y cam hwn, gan gynnwys Gweithdai Camau Gweithredu a Gweithdai Blaenoriaethu; Ar hyn o bryd roedd grwpiau ffocws yn cael eu cynnal i adeiladu ar y camau gweithredu posib mewn llawer mwy o fanylder.

Darparodd City Science fanylion am y prosesau ymgysylltu â rhanddeiliaid helaeth a gwblhawyd hyd yn hyn:

-         Yn ystod Cam 2 – cynhaliwyd Gweithdy Trefnu Rhanddeiliaid a oedd yn cynnwys mapio rhanddeiliaid a datblygu'r cynllun ymgysylltu â rhanddeiliaid.

-         Yn ystod Cam 3 – cynhaliwyd cyfweliadau 1:1 (10 fesul Awdurdod Lleol) i ddarparu gwybodaeth sylfaenol. Yn dilyn hyn, cynhaliwyd Adolygiad Gwaelodlin ar gyfer Rhanddeiliaid i rannu'r llinell sylfaen a ddatblygwyd.

-         Yn ystod Cam 4 – cynhaliwyd Gweithdy Sefyllfaoedd i archwilio sefyllfaoedd posib yn y dyfodol; Yn dilyn hyn, cynhaliwyd Cyfarfod Ymagwedd at Fodelu i fireinio ar ymagwedd at fodelu ac i gytuno arni.

-         Yn ystod Cam 5 – cynhaliwyd Gweithdy Ffactorau Ehangach i ddeall y ffactorau ehangach, annhechnegol yn y maes; yn dilyn hyn, darparwyd Cyflwyniad Allbynnau Model a Gweithdy Mireinio Llwybrau.

-         Yn ystod Cam 6 – fel y soniwyd eisoes, cynhaliwyd Gweithdy Camau Gweithredu a Chyfarfod Blaenoriaethu Prosiectau.

 

Tynnwyd sylw at y ffaith mai'r camau nesaf fyddai cynnal Gweithdy Llywodraethu gyda'r Awdurdodau Lleol, a Grŵp Ffocws Cymunedol ar wahân.

Rhoddwyd manylion i'r Pwyllgor ynghylch y gwahanol ffyrdd y gellid datblygu camau gweithredu. Tynnodd y cyflwyniad sylw at enghraifft o CYAL Sir Benfro, lle rhannwyd eu camau gweithredu yn wahanol gategorïau e.e. atgyfnerthu grid trydan, defnyddio pympiau gwres a datgarboneiddio trafnidiaeth, ac un arall o CYAL Trebedr a oedd yn defnyddio buddugoliaethau cyflym, edifarwch isel, gan alluogi camau gweithredu a phwyntiau penderfynu fel rhan o'u camau gweithredu.

Yn dilyn ymlaen yr uchod, eglurwyd nad oedd y camau gweithredu ar gyfer Sir Gaerfyrddin, Castell-nedd Port Talbot ac Abertawe wedi'u cadarnhau eto, fodd bynnag, roedd 15 o gamau gweithredu fesul pob Awdurdod Lleol, ac roedd y cyflwyniad yn darparu syniad o sut y gellid grwpio'r camau gweithredu hyn.

Roedd y cyflwyniad hefyd yn dangos enghraifft o sut y gellid arddangos 'manylion y camau gweithredu' ar gyfer pob un o'r camau gweithredu terfynol. Soniwyd bod City Science wedi bod yn mireinio'r maes gwaith hwn dros nifer o flynyddoedd fel ymgynghoriaeth, a chanfuwyd ei bod yn hanfodol darparu rhagor o fanylion; byddai hyn yn cynnwys trosolwg o'r camau gweithredu, alinio mapiau llwybrau, llywodraethu (perchnogion a hyrwyddwyr pob cam gweithredu), gofynion cyllido, cost a budd, a risgiau a dibyniaethau.

I ddod â'r cyflwyniad i ben, rhoddwyd gwybod i'r Aelodau am y camau nesaf a'r amserlen bresennol ar gyfer y camau hynny:

-         Grŵp Ffocws Camau Gweithredu – 23/8/2023

-         Gweithdai Llywodraethu – 01/12/2023

-         Penderfynu ar Gamau Gweithredu – 07/12/2023

-         Cyflwyno CYAL Drafft - 15/12/2023

-         Adborth gan Gynghorau – 19/01/2024

-         Cyflwyno CYAL Terfynol - 09/02/2024

 

Holodd yr Aelodau a oedd y gwaith sy'n cael ei wneud gan City Science yn gysylltiedig ag ymgyrch Ras i Sero, ac a fyddai Rhanbarth de-orllewin Cymru'n ymuno â'r maes gwaith hwn. Esboniodd swyddogion fod yr ymgyrch Ras i Sero yn ffordd gyhoeddus o arddangos y cynnydd sy'n cael ei wneud tuag at dargedau. Nodwyd y gellid gwneud trefniadau i roi rhagor o wybodaeth i'r Pwyllgor am Ras i Sero, yn ystod cyfarfod yn y dyfodol, a allai alluogi'r Pwyllgor i benderfynu a yw'n dymuno cymryd rhan yn yr ymgyrch hon.

Cynhaliwyd trafodaeth ynghylch y costau cyfalaf sy'n gysylltiedig â chynhyrchu a darparu'r CYAL. Eglurwyd y byddai'n ymdrech gydweithredol ar draws y sectorau cyhoeddus a phreifat i gyflwyno'r CYAL; byddai'n bwysig cael ymyrraeth a chyllid gan Lywodraeth Cymru er mwyn sicrhau effeithlonrwydd ynni. Ychwanegwyd bod Llywodraeth Cymru eisoes yn cefnogi gyda grantiau ar gyfer pympiau gwres, ac o ran cyflwyno'r Cerbydau Trydanol roedd tua 97% o hynny wedi cael ei ariannu drwy gyllid grant hyd yma.

Cyfeiriwyd at y gweithgareddau ymgysylltu yr oedd City Science yn ymgymryd â hwy fel rhan o'r gwaith ar gyfer y CYAL, ac a oedd ymagwedd yn seiliedig ar y gymuned wedi'i ystyried fel rhan o'r gweithgareddau. Tynnwyd sylw at y ffaith bod rhanddeiliaid ehangach wedi cael eu cynnwys ar draws llawer o'r gwaith ymgysylltu, er enghraifft ymgysylltu â Busnesau Bach a Chanolig (BBaChau) a mentrau sy'n defnyddio llawer o ynni i drafod sut y gallent leihau'r defnydd. O ran grwpiau cymunedol, nodwyd eu bod wedi cael gwahoddiad i'r gweithdai a gynhaliwyd; Roedd grŵp ffocws ar y gweill hefyd a oedd yn mynd i edrych yn benodol ar sut y gall y gymuned fod yn rhan o gamau gweithredu penodol.

Ychwanegodd swyddogion ymgysylltwyd â'r gymuned hefyd ar lefel Llywodraeth Cymru; roedd y tîm o fewn Llywodraeth Cymru sy'n arwain ar Gynllunio Ynni Ardal Leol yn cyfathrebu ag Ynni Cymunedol Cymru i drafod cynllunio ynni ardal leol.

PENDERFYNWYD: Nodi'r adroddiad.