Agenda item

Croesawodd y Cadeirydd Lisa Willis ac Oonagh Gavigan i'r cyfarfod.

Rhoddwyd cyflwyniad i'r Aelodau ar Gartrefi fel Gorsafoedd Pŵer, gan Reolwr y Prosiect, Oonagh Gavigan.

 

Cymeradwywyd y prosiect gan Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ym mis Gorffennaf 2021. Mae'n brosiect rhanbarthol dan arweiniad Cyngor Castell-nedd Port Talbot. Nod y prosiect yw hwyluso'r ymagwedd Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer. Mae hyn yn golygu integreiddio dyluniad ynni effeithlon a thechnolegau adnewyddadwy mewn 10,300 o gartrefi newydd a phresennol.

 

Mae gan y prosiect nifer o amcanion allweddol. Mae'r rhain yn cynnwys mabwysiadu’r cysyniad Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer fel un prif ffrwd; creu cartrefi deallus/clyfar sy'n defnyddio ynni'n effeithlon; lleihau allyriadau carbon; lleihau tlodi tanwydd; gwella iechyd a lles; creu a chefnogi cadwyn gyflenwi fedrus a rhannu gwybodaeth/data i alluogi hyn i ddigwydd. Er mwyn cyflawni'r amcanion mae sawl ffrwd ariannu ar gael, gan gynnwys y gronfa Cymhellion Ariannol gwerth £5.75m a Chronfa Datblygu Sgiliau’r Gadwyn Gyflenwi gwerth £7m.

 

Bydd y prosiect yn gweithio ochr yn ochr â'r rhaglen Sgiliau a Thalent i sicrhau bod gan bobl y sgiliau a'r hyfforddiant angenrheidiol i gefnogi'r rhaglen.

 

Bydd y prosiect yn dod o hyd i sefydliad annibynnol i fonitro a gwerthuso'r gwahanol ddyluniadau a thechnolegau er mwyn sicrhau bod y rhaglen yn cael ei dysgu a'i gwerthuso'n barhaus. Y gyllideb ar gyfer hyn yw £1m. Bydd hyn yn sicrhau set gynhwysfawr a chywir o ddata a chanlyniadau i lywio'r prosiect wrth iddo ddatblygu. Mae'r meysydd sydd wedi'u cynnwys yn y gwerthusiad yn cynnwys perfformiad, amodau amgylcheddol, costau tanwydd a thlodi, ymddygiad amgylcheddol, costau a gwelliannau iechyd a lles. Bydd yr wybodaeth a geir yn cael ei rhannu drwy'r ganolfan wybodaeth mynediad agored.

 

Aeth Ms Gavigan drwy ddatblygiad cynllun peilot y prosiect yng Nghastell-nedd. Y cynllun oedd un o'r prosiectau cynharaf, a ariannwyd gan raglen Tai Arloesol Llywodraeth Cymru. Mae'n cynnwys nifer o bartneriaid ac mae wedi creu 16 o gartrefi i storio a chreu ynni solar.

 

Gohiriwyd cwblhau'r prosiect tan fis Tachwedd 2020. Penodwyd Sero i barhau i gasglu data gan systemau a thenantiaid.

 

Rhoddodd Ms Gavigan yr wybodaeth ddiweddaraf am y prosiect cyffredinol hyd yma. Mae Rheolwr Prosiect wedi’i benodi. Mae trafodaethau bellach wedi dechrau gydag arbenigwyr TG i benderfynu sut y caiff y data ei rannu orau a sut y bydd canolfan rannu'n cael ei chreu a fydd yn hygyrch i bartïon â diddordeb. Ar hyn o bryd, mae map o fentrau'n cael ei benderfynu i ychwanegu gwerth a gwella'r cysyniad Cartrefi fel Gorsafoedd Pŵer. Mae swyddogion hefyd wrthi'n mapio cadwyn gyflenwi i gefnogi ceisiadau i gronfa datblygu'r gadwyn gyflenwi.

Y camau nesaf yw recriwtio gweddill y tîm a sefydlu a chael cymeradwyaeth gyfreithiol i ledaenu'r ffrydiau ariannu. Bydd y tîm hefyd yn dechrau caffael y gwaith monitro a gwerthuso yn gynnar y flwyddyn nesaf.

 

Holodd yr Aelodau ble mae'r cyllid o ran buddsoddiad preifat a chyhoeddus ar hyn o bryd. Mae diddordeb sylweddol yn y prosiect o'r sector cyhoeddus. Ond gyda’r sector preifat, yn enwedig mentrau bach i ganolig, mae'n anodd eu cael i gymryd rhan nes y bydd angen iddynt wneud hynny, gan eu bod yn aml yn cael eu hysgogi gan yr ochr ariannol a bydd angen lleihau costau.

 

Mae'r gwaith monitro a gwerthuso’n rhan allweddol o'r prosiect ac mae swyddogion yn awyddus i sicrhau bod proses safonedig ar waith fel y gellir cymharu data ar draws rhanbarth y de-orllewin. Mae monitro o ran cost, defnydd a charbon. Hefyd, eir ati i fonitro’r effaith ar fywydau pobl ac agweddau eraill ar draws y rhanbarth h.y. iechyd.

 

Mae'r gwaith o fonitro'r prosiect peilot yn cael ei wneud ar hyn o bryd. Wrth i hyn gael ei wneud, mae'r prosesau i gasglu data’n cael eu manwl gyweirio er mwyn sicrhau y cesglir y data sy’n angenrheidiol. Gwneir hyn ar draws pedwar tymor y flwyddyn.

 

Holodd yr Aelodau, o ran trosglwyddo gwybodaeth ac eiddo deallusol, a oes cyfle i unrhyw werth gael ei ychwanegu at y rhanbarth ac unrhyw gyfle i incwm ddeillio ohono? Mae datblygu'r gadwyn gyflenwi’n elfen allweddol. Mae tri pheth allwedd yn hyn – system ynni ddeallus, pympiau gwres a storfeydd batris. Mae'r swyddogion yn gweithio gyda sefydliadau amrywiol i wneud hyn. Mae'n bwysig sefydlu cadwyn gyflenwi dda ac mae hwn yn bwynt allweddol yn y strategaeth i ddod ag incwm i'r rhanbarth.

 

Holodd yr Aelod faint o swyddi newydd fydd yn cael eu creu, yn benodol rolau prentisiaid? Cydnabu swyddogion nad oes gan y rhanbarth, nac yn wir y DU, y sgiliau sydd eu hangen i ddatblygu'r prosiect ar y cyflymder y mae angen ei ddatblygu. Mae'n aml yn anodd recriwtio. Mae'r prosiect yn gweithio gyda'r colegau a'r prifysgolion i bontio'r bwlch sydd ei angen.

 

Holodd yr Aelodau a yw'r amcangyfrif o swyddi ar gyfer y datblygiad hwn yn unig? Mynegodd yr Aelodau ymagwedd ofalus o ran faint o swyddi a gaiff eu priodoli i'r prosiect. O ran cyllid, os yw’n brosiect safonol, mynegodd yr Aelod ei bryder y gallai fod yn rhwystr i’r sector preifat ac o bosib y sector cyhoeddus i fuddsoddi.

 

Daw rhan helaeth o'r swyddi o ddatblygiad y gadwyn gyflenwi. Mae nifer o gwmnïau ar draws y rhanbarth wedi dechrau arallgyfeirio ac mae swyddogion yn ystyried sut y gallant ffitio i mewn i'r gadwyn gyflenwi. Er nad ydynt efallai'n datblygu'r cynnyrch terfynol cyffredinol, gallant helpu i ddatblygu'r gwahanol elfennau i gyflawni'r canlyniad terfynol.

 

Gofynnodd yr Aelodau am amserlenni a cherrig milltir i nodi cynnydd ar y prosiect. Gofynnodd yr Aelodau hefyd am ddadansoddiad risg mewn perthynas â rhagweld problemau ac unrhyw gamau lliniaru a gymerir mewn perthynas â hyn. Cadarnhaodd swyddogion fod dadansoddiad risg yn rhan o'r achos busnes a bydd hyn yn cael ei ddiweddaru yn ôl yr angen. At hynny, bydd gwybodaeth fanylach yn cael ei rhoi i'r Aelodau yn y diweddariad nesaf ar y prosiect.

 

Trafododd swyddogion rannu gwybodaeth a nodwyd y dylid ei rhannu o fewn y sector cyhoeddus ond mae'n bwysig ei bod yn cael ei lledaenu i'r sector preifat hefyd. Bydd hyn yn sicrhau bod y prosiect yn tyfu ar y cyflymder y mae angen iddo, er mwyn iddo fod yn llwyddiannus.

 

Holodd yr Aelodau a oedd unrhyw gylch gwaith i'w gynnwys yn y prosesau cyn gwneud penderfyniadau. Dywedodd swyddogion y byddai hyn yn cael ei groesawu a byddent yn aros am ragor o wybodaeth gan y Pwyllgor o ran yr hyn yr oeddent am ei ystyried.

 

O ran amserlen 15 mlynedd y prosiect, dywedodd swyddogion y byddai llawer o'r gwaith yn cysylltu’r dechnoleg sy'n datblygu â'r gwaith adeiladu. Roeddent yn awyddus i sicrhau bod y prosiect yn cael ei gyflawni o fewn yr amserlen a amlinellwyd.

 

Diolchodd yr aelodau i'r swyddogion am ddod i'r cyfarfod.