Dewis eitemau priodol o agenda’r Cabinet ar gyfer craffu cyn
penderfynu (amgaeir adroddiadau ar gyfer yr Aelodau Craffu)
Cofnodion:
Grant Eiddo Masnachol: 23 Maes yr Eglwys,
Castell-nedd SA11 3LL
Derbyniodd y pwyllgor
adroddiad ynghylch y cynnig i ariannu’n rhannol welliannau'n i ymddangosiad
allanol yr eiddo masnachol yn 23 Maes yr Eglwys, Castell-nedd SA11 3LL.
Esboniwyd y byddai'r grant hwn
yn gwella cymeriad Maes yr Eglwys ac Ardal Gadwraeth Castell-nedd yn ffisegol,
gan fod y rendro presennol mewn cyflwr gwael a bellach yn berygl diogelwch i
gerddwyr gan fod y rendro'n malurio ac yn syrthio i'r stryd. Ychwanegodd
swyddogion y byddai'r grant yn cael ei ddefnyddio i ailwneud Hen Stryd y
Farchnad ac ystlysluniau'r adeilad.
Cyfeiriwyd at feysydd targed y
Grant Eiddo Masnachol yr oedd un ohonynt
yn ganolfannau masnachol penodol. Cadarnhawyd y gellid cynnig y grant i
ganolfannau masnachol amrywiol ar draws y Fwrdeistref Sirol gyfan; fodd bynnag,
roedd yn rhaid iddynt fod mewn man hynod weledol. Hysbyswyd yr aelodau mai
bwriad y Grant Eiddo Masnachol oedd gwella'r strydlun, felly'r adeiladau a oedd
yn weladwy iawn i'r cyhoedd.
Holodd yr aelodau sut byddai'r
adeilad yn edrych ar ôl iddo gael ei orffen, a thynnodd sylw at bwysigrwydd
ymddangosiad gweledol Ardal Gadwraeth Castell-nedd. Cadarnhaodd swyddogion y
byddant yn cysylltu â chydweithwyr yn y Gwasanaeth Cynllunio i sicrhau bod y
gwaith rendro newydd yn cyd-fynd â'r ardal gadwraeth.
Yn dilyn craffu, roedd y
pwyllgor yn gefnogol o'r cynigion i'w hystyried gan Fwrdd y Cabinet.
Cymorth Grant COVID-19 ar
gyfer Busnesau Lleol o fis Mawrth 2020 i'r presennol
(Y Cyng. S Rahaman, y Cyng. N
Hunt, y Cyng. S Knoyle a'r Cyng. Cadarnhaodd y Cynghorydd C Jones ei fudd ar y
pwynt hwn a gadawodd y cyfarfod)
Darparwyd adroddiad diweddaru
i'r aelodau ar weithgareddau'r Gwasanaeth Datblygu Economaidd wrth brosesu
cymorth ariannol COVID-19 ar gyfer busnesau lleol o fis Mawrth 2020 i fis Awst
2021.
Nodwyd bod Llywodraeth y DU,
ym mis Mawrth 2020, wedi cyhoeddi y byddai'r wlad yn dechrau cyfyngiadau symud;
yn dilyn hyn, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru y byddent yn defnyddio system
ardrethi annomestig i ddarparu taliadau grant brys i fusnesau ledled Cymru.
Cadarnhaodd swyddogion, bryd hynny, i fod yn gymwys i gael cymorth grant, fod
angen i fusnesau naill ai fod yn derbyn cymorth ardrethi busnes bach, bod yn
gweithredu o fewn y sectorau manwerthu, hamdden a lletygarwch neu fod yn elusen
gofrestredig neu'n glwb chwaraeon cymunedol; i ddechrau roedd y grantiau hyn
oddeutu £10k a £25k, ac roedd lefel y cymorth yn dibynnu ar werth ardrethol eu
heiddo.
Hysbyswyd yr aelodau iddi ddod
i’r amlwg yn gyflym y byddai galw mawr am wasanaethau, o ran rhoi cyngor ac
arweiniad i fusnesau lleol i'w helpu i gael gafael ar y cymorth perthnasol;
mewn ymateb i hyn, neilltuwyd tri aelod o'r Tîm Datblygu Economaidd yn syth i
gefnogi'r Tîm Ardrethi Busnes. Dywedwyd bod hyn wedi galluogi'r Tîm Ardrethi
Busnes i ganolbwyntio ar brosesu'r grantiau a darparu taliadau i fusnesau mor
effeithlon â phosibl; canolbwyntiodd y Tîm Datblygu Economaidd ar ymdrin â'r
holl ymholiadau a oedd yn dod i mewn, a oedd yn eithaf sylweddol ar y pryd.
Ychwanegwyd bod y timau, drwy gydol tri mis cyntaf y cyfyngiadau symud, wedi
gallu darparu gwasanaeth cefnogol ac ymarferol i helpu busnesau lleol drwy'r
cyfnod anodd.
Amlinellodd swyddogion rai
enghreifftiau o faterion a gododd yn ystod y cyfnod hwn, y bu'n rhaid iddynt eu
goresgyn; megis y ffaith nad oedd llawer o safleoedd ar restr ardrethu busnes y
cyngor, nid oedd rhai landlordiaid wedi cofrestru eu heiddo fel rhai
amlfeddiannaeth ac roedd rhai unedau wedi'u rhannu ac nid oedd ardrethi busnes
wedi cael gwybod am y newid. Ychwanegwyd nad oedd llawer o'r busnesau lleol a
oedd yn hawlio cymorth ardrethi ar gyfer busnesau bach yn hysbysu ardrethi
busnes bod newid perchnogaeth; arweiniodd hyn at lawer iawn o waith yr oedd
angen ei gwblhau er mwyn i'r eiddo busnes gael ei gofrestru gyda'r swyddfa
brisio, nad oedd yn dasg hawdd ar y pryd oherwydd bod y swyddfeydd prisio
ledled Cymru yn cael eu llethu gan yr un materion. Hysbyswyd y pwyllgor fod
llawer o fusnesau'n ei chael yn anodd gwneud cais am y grantiau gyda'r
ffurflenni cais ar-lein, felly bu'n rhaid i swyddogion roi cymorth gyda hyn i'w
helpu drwy'r broses.
Dywedwyd, yn ddyddiol, fod
llawer o wybodaeth yn cael ei rhyddhau gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru
ynghylch y rhaglenni cymorth amrywiol; yn ogystal â cheisio ymdrin â'r holl
alwadau ac ymholiadau, bu'n rhaid i'r timau hefyd sicrhau eu bod yn cael yr
wybodaeth ddiweddaraf gan gynnwys cymhwysedd y cynlluniau amrywiol.
Cyfeiriwyd at y cynllun
cymorth incwm hunangyflogedig, y tynnwyd sylw ato fel un o'r cynlluniau
allweddol oherwydd bod llawer o'r busnesau wedi'u cofrestru fel rhai
hunangyflogedig; nid oedd y busnesau hyn o reidrwydd yn gallu cael gafael ar y
grantiau eraill, felly roedd y cynllun cymorth hwn yn hanfodol iddynt.
Yn ystod y tri mis cyntaf,
amlygwyd bod y Tîm Datblygu Economaidd wedi helpu mwy na 850 o fusnesau lleol i
wneud cais am y cyllid grant; ymdriniwyd â thros 3,500 o negeseuon e-bost yn
ogystal â llawer o alwadau ffôn, a chefnogwyd 400 o safleoedd newydd ganddynt i
gofrestru ar system sgorio busnes y cyngor. Soniwyd bod gwerth £40 miliwn o
grantiau wedi'u darparu yn y tri mis cyntaf hynny a bod dros 3,000 o fusnesau
lleol wedi’u cefnogi.
Hysbyswyd y pwyllgor fod y Tîm
Datblygu Economaidd wedi mynd ymlaen i ddarparu naw rownd arall o grantiau ar
ran Llywodraeth Cymru dros y 14 mis canlynol, a ddaeth ar wahanol adegau; roedd
y cynllun cyntaf a gyflwynwyd yn cefnogi dechrau busnesau newydd. Ychwanegwyd
eu bod hefyd wedi darparu tair rownd o'r gronfa gweithwyr llawrydd a ddarparodd
gymorth i fusnesau ac unigolion a oedd yn gweithio yn y sectorau celfyddydau,
treftadaeth a chreadigol; yn ogystal â darparu chwe rownd o gyllid dewisol a
oedd yn darparu cymorth i fusnesau bach yr effeithiwyd arnynt gan y cyfyngiadau
symud amrywiol. Yn gyffredinol yn ystod y cyfnod hwn, nodwyd bod y tîm wedi
prosesu 1,700 o geisiadau gwerth £2.4miliwn; roedd y rhain yn grantiau
sylweddol ar raddfa fach a oedd yn amrywio rhwng £1.5k a £2.5k. Fodd bynnag,
dywedwyd bod y grantiau hyn yn bwysig iawn i alluogi llawer o'r busnesau hynny
i oroesi.
Cyfeiriodd swyddogion at y
dyfyniadau gan fusnesau lleol, a gynhwyswyd yn yr adroddiad a ddosbarthwyd, a
oedd yn dangos eu gwerthfawrogiad o'r gefnogaeth a gafwyd.
Nodwyd bod darparu'r grantiau
hyn yn bwysig i'r timau gan eu bod yn eu helpu i ymgysylltu’n fwy â'r economi
sylfaenol; y busnesau bach sy'n gwasanaethu anghenion lleol. Tynnodd swyddogion
sylw at y ffaith y byddai'r elfen hon yn bwysig wrth symud ymlaen; yn enwedig
gan nad oedd llawer o'r busnesau'n debygol o fod wedi cysylltu â'r cyngor o'r
blaen. Cadarnhawyd bod gan swyddogion bellach well dealltwriaeth o'r busnesau
hyn gan gynnwys eu gweithrediadau a pha gymorth y bydd ei angen arnynt i symud
ymlaen wrth adfer o'r pandemig.
Cynhaliwyd trafodaeth ynghylch
y gwersi a ddysgwyd a chynlluniau wrth symud ymlaen; dros y 18 mis diwethaf
roedd wedi bod yn arbennig o anodd i lawer o fusnesau, ond roedd rhai wedi
addasu'n dda drwy ailfodelu eu gweithrediadau, cyflwyno gwasanaethau newydd a
mynd ati i ddod o hyd i ffyrdd newydd o gynhyrchu incwm. Dywedwyd y bydd llawer
o'r newidiadau y bu'n rhaid i fusnesau eu gwneud yn dod yn barhaol, ac roedd
swyddogion yn rhagweld y bydd y galw am gyllid buddsoddi’n tyfu'n sylweddol
dros y blynyddoedd nesaf. Hysbyswyd yr aelodau fod y Cabinet wedi cytuno'n
ddiweddar i gyllid mewnol ychwanegol o £260,000 i gefnogi adferiad busnesau
lleol ar ôl y pandemig, a'r rhai sy'n ceisio gwneud buddsoddiadau i hyrwyddo
twf wrth symud ymlaen; paratowyd nodyn briffio ar gyfer Aelodau, sy'n
amlinellu'r broses ymgeisio ac asesu arfaethedig ar gyfer dosbarthu'r gronfa
honno. Yn ogystal â hyn, nodwyd bod Llywodraeth Cymru hefyd wedi gofyn i
Adrannau Datblygu Economaidd ledled Cymru ddarparu grant adfer busnes ar eu
rhan; mae hyn yn tynnu sylw at y ffaith eu bod yn symud i ffwrdd o gyllid brys,
ac yn symud tuag at y cyfnod adfer busnes. Cadarnhawyd bod Cymdeithas
Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC) ar hyn o bryd yn arwain y trafodaethau â phob un
o'r 22 Awdurdod Lleol, a gobeithiai swyddogion gael gwybod faint yn union o
arian a gaiff ei glustnodi i Gastell-nedd Port Talbot yn ystod yr wythnosau
nesaf; cytunwyd y byddai unrhyw gyllid ychwanegol gan Lywodraeth Cymru yn cael
ei integreiddio i'r cynlluniau cymorth grant ar gyfer busnesau presennol. Roedd
swyddogion yn gobeithio y byddai'r cyngor mewn sefyllfa i ddechrau hyrwyddo a
darparu arian Llywodraeth Cymru'r wythnos gyntaf ym mis Tachwedd, cyn lansio
cronfa twf a buddsoddiad Castell-nedd Port Talbot ym mis Ionawr 2022.
Tynnodd yr aelodau sylw at
brosesau'r grant adfer busnes, gan ofyn a oedd hyn yn gosod y cefndir ar gyfer
cyllid yn y dyfodol; a fyddai cynghorau'n cael eu defnyddio i ddarparu grantiau
fel hyn yn y dyfodol. Nodwyd bod Llywodraeth Cymru, ar ddechrau'r pandemig,
wedi sylweddoli gwerth y Timau Datblygu Economaidd ar draws yr holl Awdurdodau
Lleol yn gyflym; yn arbennig eu gallu a'r ystod o gysylltiadau a oedd ganddynt.
Dywedwyd bod Llywodraeth Cymru wedi mynegi wrth symud ymlaen ei bod am barhau i
weithio gydag Awdurdodau Lleol o ran hyn, gan ei bod wedi sylweddoli nad oedd
gan ei model y gallu i ddarparu'r mathau hyn o grantiau. Soniodd swyddogion fod
y berthynas waith rhwng y cyngor a Llywodraeth Cymru, drwy gydol y pandemig,
wedi bod yn gadarnhaol; roedd LlC wedi bod yn gefnogol iawn. Ychwanegwyd bod
potensial ar gyfer rhagor o gyfranogiad gan Lywodraeth y DU yn y gwaith hwn
wrth symud ymlaen, a olygai y byddai angen i Awdurdodau Lleol ddysgu ac addasu
ymhellach.
Yn dilyn hyn, holwyd a fyddai
digon o allu a chefnogaeth o fewn y timau i barhau â'r gwaith hwn os mai dyma'r
broses 'arferol' wrth symud ymlaen. Tynnodd swyddogion sylw at y ffaith ei bod
yn glir iawn drwy gydol y pandemig, er bod y timau'n perfformio'n dda iawn, nad
oedd amgylchiadau'r gwaith yn gynaliadwy; Roedd swyddogion yn gweithio ar
benwythnosau a dyddiau hir iawn, ac roedd y gwasanaeth yn dibynnu ar ewyllys
da'r timau i wneud hyn. Cydnabu swyddogion fod angen edrych ymlaen at adfer o'r
pandemig a thu hwnt, ac edrych ar sut y gellid darparu adnoddau effeithiol i'r
timau; roedd yr economi'n mynd i newid, ac roedd yn bwysig deall yr hyn a oedd
ei angen i gefnogi busnesau i oroesi a ffynnu.
Diolchodd y pwyllgor i'r timau
am eu gwaith caled drwy gydol y cyfnod anodd hwn.
Yn dilyn craffu, nodwyd
cynnwys yr adroddiad.
(Ailymunodd y Cyng S Rahaman, y Cyng. N Hunt, y Cyng. S Knoyle a'r Cyng. C Jones â'r cyfarfod
o'r pwynt hwn ymlaen)