Agenda item

Dewis eitemau priodol o agenda’r Cabinet ar gyfer craffu cyn penderfynu (amgaeir adroddiadau ar gyfer yr Aelodau Craffu)

Grant Eiddo Masnachol: 23 Maes yr Eglwys, Castell-nedd SA11 3LL

Derbyniodd y pwyllgor adroddiad ynghylch y cynnig i ariannu’n rhannol welliannau'n i ymddangosiad allanol yr eiddo masnachol yn 23 Maes yr Eglwys, Castell-nedd SA11 3LL.

Esboniwyd y byddai'r grant hwn yn gwella cymeriad Maes yr Eglwys ac Ardal Gadwraeth Castell-nedd yn ffisegol, gan fod y rendro presennol mewn cyflwr gwael a bellach yn berygl diogelwch i gerddwyr gan fod y rendro'n malurio ac yn syrthio i'r stryd. Ychwanegodd swyddogion y byddai'r grant yn cael ei ddefnyddio i ailwneud Hen Stryd y Farchnad ac ystlysluniau'r adeilad.

Cyfeiriwyd at feysydd targed y Grant Eiddo Masnachol  yr oedd un ohonynt yn ganolfannau masnachol penodol. Cadarnhawyd y gellid cynnig y grant i ganolfannau masnachol amrywiol ar draws y Fwrdeistref Sirol gyfan; fodd bynnag, roedd yn rhaid iddynt fod mewn man hynod weledol. Hysbyswyd yr aelodau mai bwriad y Grant Eiddo Masnachol oedd gwella'r strydlun, felly'r adeiladau a oedd yn weladwy iawn i'r cyhoedd.

Holodd yr aelodau sut byddai'r adeilad yn edrych ar ôl iddo gael ei orffen, a thynnodd sylw at bwysigrwydd ymddangosiad gweledol Ardal Gadwraeth Castell-nedd. Cadarnhaodd swyddogion y byddant yn cysylltu â chydweithwyr yn y Gwasanaeth Cynllunio i sicrhau bod y gwaith rendro newydd yn cyd-fynd â'r ardal gadwraeth.

Yn dilyn craffu, roedd y pwyllgor yn gefnogol o'r cynigion i'w hystyried gan Fwrdd y Cabinet.

Cymorth Grant COVID-19 ar gyfer Busnesau Lleol o fis Mawrth 2020 i'r presennol 

(Y Cyng. S Rahaman, y Cyng. N Hunt, y Cyng. S Knoyle a'r Cyng. Cadarnhaodd y Cynghorydd C Jones ei fudd ar y pwynt hwn a gadawodd y cyfarfod)

Darparwyd adroddiad diweddaru i'r aelodau ar weithgareddau'r Gwasanaeth Datblygu Economaidd wrth brosesu cymorth ariannol COVID-19 ar gyfer busnesau lleol o fis Mawrth 2020 i fis Awst 2021.

Nodwyd bod Llywodraeth y DU, ym mis Mawrth 2020, wedi cyhoeddi y byddai'r wlad yn dechrau cyfyngiadau symud; yn dilyn hyn, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru y byddent yn defnyddio system ardrethi annomestig i ddarparu taliadau grant brys i fusnesau ledled Cymru. Cadarnhaodd swyddogion, bryd hynny, i fod yn gymwys i gael cymorth grant, fod angen i fusnesau naill ai fod yn derbyn cymorth ardrethi busnes bach, bod yn gweithredu o fewn y sectorau manwerthu, hamdden a lletygarwch neu fod yn elusen gofrestredig neu'n glwb chwaraeon cymunedol; i ddechrau roedd y grantiau hyn oddeutu £10k a £25k, ac roedd lefel y cymorth yn dibynnu ar werth ardrethol eu heiddo.

Hysbyswyd yr aelodau iddi ddod i’r amlwg yn gyflym y byddai galw mawr am wasanaethau, o ran rhoi cyngor ac arweiniad i fusnesau lleol i'w helpu i gael gafael ar y cymorth perthnasol; mewn ymateb i hyn, neilltuwyd tri aelod o'r Tîm Datblygu Economaidd yn syth i gefnogi'r Tîm Ardrethi Busnes. Dywedwyd bod hyn wedi galluogi'r Tîm Ardrethi Busnes i ganolbwyntio ar brosesu'r grantiau a darparu taliadau i fusnesau mor effeithlon â phosibl; canolbwyntiodd y Tîm Datblygu Economaidd ar ymdrin â'r holl ymholiadau a oedd yn dod i mewn, a oedd yn eithaf sylweddol ar y pryd. Ychwanegwyd bod y timau, drwy gydol tri mis cyntaf y cyfyngiadau symud, wedi gallu darparu gwasanaeth cefnogol ac ymarferol i helpu busnesau lleol drwy'r cyfnod anodd.

Amlinellodd swyddogion rai enghreifftiau o faterion a gododd yn ystod y cyfnod hwn, y bu'n rhaid iddynt eu goresgyn; megis y ffaith nad oedd llawer o safleoedd ar restr ardrethu busnes y cyngor, nid oedd rhai landlordiaid wedi cofrestru eu heiddo fel rhai amlfeddiannaeth ac roedd rhai unedau wedi'u rhannu ac nid oedd ardrethi busnes wedi cael gwybod am y newid. Ychwanegwyd nad oedd llawer o'r busnesau lleol a oedd yn hawlio cymorth ardrethi ar gyfer busnesau bach yn hysbysu ardrethi busnes bod newid perchnogaeth; arweiniodd hyn at lawer iawn o waith yr oedd angen ei gwblhau er mwyn i'r eiddo busnes gael ei gofrestru gyda'r swyddfa brisio, nad oedd yn dasg hawdd ar y pryd oherwydd bod y swyddfeydd prisio ledled Cymru yn cael eu llethu gan yr un materion. Hysbyswyd y pwyllgor fod llawer o fusnesau'n ei chael yn anodd gwneud cais am y grantiau gyda'r ffurflenni cais ar-lein, felly bu'n rhaid i swyddogion roi cymorth gyda hyn i'w helpu drwy'r broses. 

Dywedwyd, yn ddyddiol, fod llawer o wybodaeth yn cael ei rhyddhau gan Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru ynghylch y rhaglenni cymorth amrywiol; yn ogystal â cheisio ymdrin â'r holl alwadau ac ymholiadau, bu'n rhaid i'r timau hefyd sicrhau eu bod yn cael yr wybodaeth ddiweddaraf gan gynnwys cymhwysedd y cynlluniau amrywiol.

Cyfeiriwyd at y cynllun cymorth incwm hunangyflogedig, y tynnwyd sylw ato fel un o'r cynlluniau allweddol oherwydd bod llawer o'r busnesau wedi'u cofrestru fel rhai hunangyflogedig; nid oedd y busnesau hyn o reidrwydd yn gallu cael gafael ar y grantiau eraill, felly roedd y cynllun cymorth hwn yn hanfodol iddynt.

Yn ystod y tri mis cyntaf, amlygwyd bod y Tîm Datblygu Economaidd wedi helpu mwy na 850 o fusnesau lleol i wneud cais am y cyllid grant; ymdriniwyd â thros 3,500 o negeseuon e-bost yn ogystal â llawer o alwadau ffôn, a chefnogwyd 400 o safleoedd newydd ganddynt i gofrestru ar system sgorio busnes y cyngor. Soniwyd bod gwerth £40 miliwn o grantiau wedi'u darparu yn y tri mis cyntaf hynny a bod dros 3,000 o fusnesau lleol wedi’u cefnogi.

Hysbyswyd y pwyllgor fod y Tîm Datblygu Economaidd wedi mynd ymlaen i ddarparu naw rownd arall o grantiau ar ran Llywodraeth Cymru dros y 14 mis canlynol, a ddaeth ar wahanol adegau; roedd y cynllun cyntaf a gyflwynwyd yn cefnogi dechrau busnesau newydd. Ychwanegwyd eu bod hefyd wedi darparu tair rownd o'r gronfa gweithwyr llawrydd a ddarparodd gymorth i fusnesau ac unigolion a oedd yn gweithio yn y sectorau celfyddydau, treftadaeth a chreadigol; yn ogystal â darparu chwe rownd o gyllid dewisol a oedd yn darparu cymorth i fusnesau bach yr effeithiwyd arnynt gan y cyfyngiadau symud amrywiol. Yn gyffredinol yn ystod y cyfnod hwn, nodwyd bod y tîm wedi prosesu 1,700 o geisiadau gwerth £2.4miliwn; roedd y rhain yn grantiau sylweddol ar raddfa fach a oedd yn amrywio rhwng £1.5k a £2.5k. Fodd bynnag, dywedwyd bod y grantiau hyn yn bwysig iawn i alluogi llawer o'r busnesau hynny i oroesi.

Cyfeiriodd swyddogion at y dyfyniadau gan fusnesau lleol, a gynhwyswyd yn yr adroddiad a ddosbarthwyd, a oedd yn dangos eu gwerthfawrogiad o'r gefnogaeth a gafwyd.

Nodwyd bod darparu'r grantiau hyn yn bwysig i'r timau gan eu bod yn eu helpu i ymgysylltu’n fwy â'r economi sylfaenol; y busnesau bach sy'n gwasanaethu anghenion lleol. Tynnodd swyddogion sylw at y ffaith y byddai'r elfen hon yn bwysig wrth symud ymlaen; yn enwedig gan nad oedd llawer o'r busnesau'n debygol o fod wedi cysylltu â'r cyngor o'r blaen. Cadarnhawyd bod gan swyddogion bellach well dealltwriaeth o'r busnesau hyn gan gynnwys eu gweithrediadau a pha gymorth y bydd ei angen arnynt i symud ymlaen wrth adfer o'r pandemig.

Cynhaliwyd trafodaeth ynghylch y gwersi a ddysgwyd a chynlluniau wrth symud ymlaen; dros y 18 mis diwethaf roedd wedi bod yn arbennig o anodd i lawer o fusnesau, ond roedd rhai wedi addasu'n dda drwy ailfodelu eu gweithrediadau, cyflwyno gwasanaethau newydd a mynd ati i ddod o hyd i ffyrdd newydd o gynhyrchu incwm. Dywedwyd y bydd llawer o'r newidiadau y bu'n rhaid i fusnesau eu gwneud yn dod yn barhaol, ac roedd swyddogion yn rhagweld y bydd y galw am gyllid buddsoddi’n tyfu'n sylweddol dros y blynyddoedd nesaf. Hysbyswyd yr aelodau fod y Cabinet wedi cytuno'n ddiweddar i gyllid mewnol ychwanegol o £260,000 i gefnogi adferiad busnesau lleol ar ôl y pandemig, a'r rhai sy'n ceisio gwneud buddsoddiadau i hyrwyddo twf wrth symud ymlaen; paratowyd nodyn briffio ar gyfer Aelodau, sy'n amlinellu'r broses ymgeisio ac asesu arfaethedig ar gyfer dosbarthu'r gronfa honno. Yn ogystal â hyn, nodwyd bod Llywodraeth Cymru hefyd wedi gofyn i Adrannau Datblygu Economaidd ledled Cymru ddarparu grant adfer busnes ar eu rhan; mae hyn yn tynnu sylw at y ffaith eu bod yn symud i ffwrdd o gyllid brys, ac yn symud tuag at y cyfnod adfer busnes. Cadarnhawyd bod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru (CLlLC) ar hyn o bryd yn arwain y trafodaethau â phob un o'r 22 Awdurdod Lleol, a gobeithiai swyddogion gael gwybod faint yn union o arian a gaiff ei glustnodi i Gastell-nedd Port Talbot yn ystod yr wythnosau nesaf; cytunwyd y byddai unrhyw gyllid ychwanegol gan Lywodraeth Cymru yn cael ei integreiddio i'r cynlluniau cymorth grant ar gyfer busnesau presennol. Roedd swyddogion yn gobeithio y byddai'r cyngor mewn sefyllfa i ddechrau hyrwyddo a darparu arian Llywodraeth Cymru'r wythnos gyntaf ym mis Tachwedd, cyn lansio cronfa twf a buddsoddiad Castell-nedd Port Talbot ym mis Ionawr 2022.

Tynnodd yr aelodau sylw at brosesau'r grant adfer busnes, gan ofyn a oedd hyn yn gosod y cefndir ar gyfer cyllid yn y dyfodol; a fyddai cynghorau'n cael eu defnyddio i ddarparu grantiau fel hyn yn y dyfodol. Nodwyd bod Llywodraeth Cymru, ar ddechrau'r pandemig, wedi sylweddoli gwerth y Timau Datblygu Economaidd ar draws yr holl Awdurdodau Lleol yn gyflym; yn arbennig eu gallu a'r ystod o gysylltiadau a oedd ganddynt. Dywedwyd bod Llywodraeth Cymru wedi mynegi wrth symud ymlaen ei bod am barhau i weithio gydag Awdurdodau Lleol o ran hyn, gan ei bod wedi sylweddoli nad oedd gan ei model y gallu i ddarparu'r mathau hyn o grantiau. Soniodd swyddogion fod y berthynas waith rhwng y cyngor a Llywodraeth Cymru, drwy gydol y pandemig, wedi bod yn gadarnhaol; roedd LlC wedi bod yn gefnogol iawn. Ychwanegwyd bod potensial ar gyfer rhagor o gyfranogiad gan Lywodraeth y DU yn y gwaith hwn wrth symud ymlaen, a olygai y byddai angen i Awdurdodau Lleol ddysgu ac addasu ymhellach.  

Yn dilyn hyn, holwyd a fyddai digon o allu a chefnogaeth o fewn y timau i barhau â'r gwaith hwn os mai dyma'r broses 'arferol' wrth symud ymlaen. Tynnodd swyddogion sylw at y ffaith ei bod yn glir iawn drwy gydol y pandemig, er bod y timau'n perfformio'n dda iawn, nad oedd amgylchiadau'r gwaith yn gynaliadwy; Roedd swyddogion yn gweithio ar benwythnosau a dyddiau hir iawn, ac roedd y gwasanaeth yn dibynnu ar ewyllys da'r timau i wneud hyn. Cydnabu swyddogion fod angen edrych ymlaen at adfer o'r pandemig a thu hwnt, ac edrych ar sut y gellid darparu adnoddau effeithiol i'r timau; roedd yr economi'n mynd i newid, ac roedd yn bwysig deall yr hyn a oedd ei angen i gefnogi busnesau i oroesi a ffynnu.

Diolchodd y pwyllgor i'r timau am eu gwaith caled drwy gydol y cyfnod anodd hwn.

Yn dilyn craffu, nodwyd cynnwys yr adroddiad.

(Ailymunodd y Cyng S Rahaman, y Cyng. N Hunt, y Cyng. S Knoyle a'r Cyng. C Jones â'r cyfarfod o'r pwynt hwn ymlaen)