Agenda item

Derbyniodd yr aelodau gyflwyniad ar y ddarpariaeth gwasanaethau a'r cynllunio adferiad presennol gan y Gyfarwyddiaeth Addysg, Hamdden a Dysgu Gydol Oes.

Tynnwyd sylw at y ffaith bod Castell-nedd Port Talbot, drwy gydol y cyfyngiadau symud, wedi darparu taliad wythnosol o £19.50 i bob plentyn cofrestredig a oedd â hawl i Brydau Ysgol am Ddim (PYDd) i sicrhau eu bod yn cyrraedd mwy o blant yn y gymuned. Nodwyd bod bagiau casglu a mynd wedi’u darparu yn y gorffennol, fodd bynnag 20% yn unig o'r disgyblion PYDd d defnyddiodd y rhain a bellach, drwy'r cynllun talu, roedd 95% o ddisgyblion PYDd yn derbyn prydau bwyd. Cadarnhaodd swyddogion fod cyfanswm o £1.1 miliwn wedi'i dalu i deuluoedd cymwys hyd yma ac y byddai hyn yn parhau drwy'r haf ac o bosib i bythefnos cyntaf y tymor newydd.

Fel y nodwyd yn y cyflwyniad a ddosbarthwyd, mae'r Swyddogion yn disgwyl y byddai bron pob aelod o staff yn gallu dychwelyd i'r gwaith ym mis Medi, er bod 12 aelod o staff addysgu'n gwarchod ar hyn o bryd. Tynnwyd sylw at y ffaith y byddai asesiadau risg yn cael eu cynnal gan bob ysgol i egluro'r trefniadau ar gyfer y staff addysgu a oedd yn gwarchod, fel eu bod yn gallu dychwelyd i'r gwaith ym mis Medi. Ychwanegwyd y bydd ysgolion yn cynnal asesiadau risg ar gyfer pob gweithgaredd ac y byddai hynny rhywbryd ar ddiwedd mis Awst (gyda dyddiad cau o 27 Awst 2020).

O ran cynhwysiant a lles, dywedwyd y rhoddwyd cymorth i ddisgyblion drwy gydol y cyfyngiadau symud; parhawyd â hyn gyda chymorth gwasanaeth TG y cyngor, a roddodd ddarpariaethau ar waith yn gyflym iawn ac a roddodd yr offer hanfodol i'r timau i'w galluogi i barhau i wasanaethu'r plant diamddiffyn yng Nghastell-nedd Port Talbot.

Tynnodd swyddogion sylw at y ffaith bod y gwasanaeth cynhwysol wedi gweithio'n agos gyda'r Gwasanaethau Cymdeithasol i ddatblygu'r gofrestr dysgwyr diamddiffyn a bod y staff wedi cydweithio fel rhan o grŵp amlasiantaeth, i drafod darpariaeth, mynd i'r afael â materion a sicrhau bod y gofrestr yn cael ei diweddaru'n wythnosol. Ychwanegwyd bod y gwaith hwn yn bwysig iawn oherwydd y pryderon a oedd gan y staff ynghylch plant diamddiffyn gartref; roedd y gofrestr yn cynnwys system CAG (Coch, Ambr, Gwyrdd) i fesur risgiau'r plant a'r cymorth yr oeddent yn ei dderbyn yn wythnosol, fel bod y staff yn gallu rhoi digon o gefnogaeth ar waith lle'r oedd ei angen.

Cafwyd trafodaeth ynglŷn â chyfleusterau hamdden a oedd yn cynnwys llyfrgelloedd, Parc Margam a Hamdden Celtic. Nodwyd bod y staff wedi cymryd ymagwedd ofalus iawn wrth ailagor llyfrgelloedd a Pharc Margam a'u bod bob amser wedi dilyn canllawiau gan Lywodraeth Cymru. Tynnodd swyddogion sylw at y rhaglen ailagor ar gyfer llyfrgelloedd a ddisgrifiwyd yn y cyflwyniad, yn ogystal â sôn am drefniadau ailagor Parc Margam, yr ymdriniwyd â hwy fesul cam.

O ran Hamdden Celtic, soniwyd bod yr aelodau, ar 17 Mawrth 2020, wedi cytuno i gynnal proses gaffael a oedd yn cynnwys cwblhau gwahoddiad i dendro am ddarparu gwasanaethau hamdden yng Nghastell-nedd Port Talbot yn unol â manyleb bresennol y gwasanaeth ac i gychwyn ar broses dendro fel y nodir yn yr adroddiad; nodwyd bod y broses yn parhau ac y bu cyfres o gyfarfodydd gyda'r ymgynghorydd, a oedd wedi bod yn heriol i'w gwneud o bell. Ychwanegwyd bod 95% o'r dogfennau'n barod a chynhigiwyd eu bod yn mynd i'r farchnad ym mis Medi 2020, er mwyn caffael i sicrhau darparwr newydd, gyda'r bwriad o fynd yn ôl at Aelodau ym mis Ionawr 2021 i gael penderfyniad terfynol.

Oherwydd yr argyfwng, dywedwyd ei bod hi’n anodd rhoi cynlluniau ar waith i ailagor cyfleusterau oherwydd gallai amgylchiadau newid, ond dywedodd swyddogion eu bod yn deall y byddai Prif Weinidog Cymru yn cyhoeddi'n fuan y gallai cyfleusterau hamdden ailagor o 10 Awst 2020. Dywedwyd wrth yr aelodau fod y swyddogion wedi gofyn i Hamdden Celtic am gynllun agor, a fyddai'n cael ei rannu'n gamau ac yn cynnwys yr asesiadau risg angenrheidiol; ychwanegwyd, pe bai'r cyhoeddiad yn digwydd, y byddai'r prif gyfleusterau trefol yn agor yn gyntaf ac o fewn wythnos, y byddai disgwyl i'r cymoedd a chyfleusterau cymunedol ailagor.

Tynnwyd sylw at y ffaith bod glanhau ac arlwyo yn wasanaethau allweddol wrth sicrhau bod gan bobl hyder yn y broses ailagor ysgolion yn ddiogel ac mewn modd hylan. Soniwyd y byddai'r prosesau'n parhau i dymor yr hydref, yn enwedig o ran cyfarpar amddiffyn personol.

Gofynnodd yr Aelodau sut  roedd staff wedi cadarnhau pa ddisgyblion yr oedd angen offer ychwanegol arnynt yn ystod y cyfyngiadau symud, yn enwedig y Chromebooks a'r gliniaduron. Esboniwyd bod gan ysgolion gryn ddealltwriaeth o anghenion disgyblion, felly nhw fu’n gwneud y penderfyniadau ynghylch ble roedd angen darparu'r cyfarpar. Soniwyd bod y buddsoddiad ychwanegol, a oedd ar gael drwy gymorth grant Llywodraeth Cymru, yn golygu bod cannoedd o liniaduron a Chromebooks wedi cael eu dosbarthu i'r plant. Tynnodd swyddogion sylw at y ffaith bod 1,500 o liniaduron, iPads a Chromebooks yn cael eu storio ar hyn o bryd, a fyddai'n cael eu darparu i ysgolion ac roedd cynllun ar waith i archebu gwerth £1.3miliwn o offer TG o'r un ffynhonnell grant. Nodwyd bod trafodaethau'n cael eu cynnal gydag ysgolion i benderfynu pa offer yr oedd ei angen, gydag ysgolion uwchradd yn gobeithio darparu Chromebook i bob plentyn i'w alluogi i gynllunio ar gyfer dysgu parhaus, ond soniodd swyddogion y byddai angen cadarnhau cost hyn cyn y gellid ei gadarnhau. O ran ysgolion cynradd, roedd trafodaethau’n cael eu cynnal ynghylch pa lefel o ddarpariaethau y byddai eu hangen ar bob cyfnod allweddol a chydnabuwyd
nad oedd angen i bob plentyn gael darn o gyfarpar yr un ar hyn o bryd.

Gofynnwyd i swyddogion a oedd ysgolion mewn sefyllfa i ymdopi ag unrhyw newidiadau cyfeiriad sydyn, newydd ac a oedd disgwyl iddynt ddarparu ar gyfer dysgu mwy cyfunol, ac a ellid gwneud hynny'n gyflym. Esboniwyd mai'r disgwyliad presennol oedd y byddai pob ysgol wedi agor i bob disgybl, o'r dosbarth meithrin hyd at ddiwedd cyfnod allweddol 5 erbyn 14 Medi 2020. Tynnodd swyddogion sylw at y ffaith bod ysgolion wedi agor yn ddiweddar yn ystod yr wythnosau diwethaf, a bod presenoldeb tua 55-60% o boblogaeth y disgyblion; nodwyd mai'r agwedd ar hyn a oedd yn peri gofid oedd nad oedd disgyblion sydd â hawl i gael prydau ysgol am ddim yn mynychu ar yr un gyfradd â'r disgyblion nad oedd ganddynt hawl i gael prydau ysgol am ddim ac o fis Medi ymlaen, byddai angen cynnal asesiadau o anghenion y plant hynny. O ran dysgu cyfunol, dywedodd swyddogion mai'r hyn sydd bwysicaf yw bod technoleg yn cael ei defnyddio fel llwyfan i ganiatáu addysgu effeithiol, a dylai bob amser ymwneud ag egwyddorion craidd dysgu da sy'n cynnwys ymgysylltiad cryf rhwng disgyblion a'r athro, adborth da o ran sicrhau cynnydd dysgu a sicrhau bod y camau nesaf yn cael eu cynllunio, yn seiliedig ar ddealltwriaeth pob disgybl unigol. Ychwanegwyd y dylai'r egwyddorion hyn fod ar waith ni waeth beth yw'r dull o ddarparu'r addysgu.

Gofynnwyd a oedd dyddiad wedi'i bennu ar gyfer ailagor llyfrgelloedd y cymoedd a'r cymunedau, yn enwedig ar gyfer mynediad at eu cyfleusterau rhyngrwyd. Eglurodd swyddogion nad oedd dyddiad wedi'i bennu ar hyn o bryd, ac fel y soniwyd eisoes, roedd ymagwedd ofalus yn cael ei defnyddio wrth ailagor gwasanaethau ac roedd cyfyngiadau o ran staffio oherwydd roedd rhai aelodau o staff wedi derbyn llythyrau gwarchod. Cytunwyd y byddai Andrew Thomas, Pennaeth Trawsnewid, yn cael rhagor o wybodaeth am ailagor llyfrgelloedd y cymoedd ac yn cadarnhau hyn gyda'r Cynghorydd Del Morgan.

Gofynnodd yr Aelodau a oedd unrhyw gynlluniau ar waith i ailagor theatrau yng Nghastell-nedd Port Talbot. Cadarnhawyd nad oedd unrhyw gynlluniau ar hyn o bryd i ailagor theatrau, ond roedd cynlluniau i ailagor Neuadd Gwyn fel cyfleuster sinema ar 17 Awst 2020. Dywedwyd na fyddai'n ariannol ddichonadwy i ailagor theatrau gyda'r mesurau cadw pellter cymdeithasol cyfredol ar waith. Yn dilyn hyn, gofynnwyd a oedd unrhyw opsiynau o ran agor cyfleusterau, megis Canolfan Celfyddydau Pontardawe, y gellid eu defnyddio fel canolfannau cymunedol. Eglurodd swyddogion fod gallu i wneud hyn ac y gellid ei gynllunio dros amser gydag asesiadau risg sylweddol ar waith; fodd bynnag, roedd holl staff Canolfan Celfyddydau Pontardawe wedi'u hadleoli i'r gwasanaeth Profi, Olrhain a Diogelu, sy'n wasanaeth hollbwysig i'w gefnogi. Soniwyd bod staff newydd yn cael eu recriwtio ar gyfer y gwasanaeth hwn ar hyn o bryd, ac o ganlyniad, gallai staff a oedd wedi'u hadleoli ddechrau dychwelyd i'w swyddi gwreiddiol.

Gofynnwyd i swyddogion pwy sy'n hwyluso Aqua Splash Aberafan ac a oedd bwriad i’w ailagor eleni. Nodwyd bod Hamdden Celtic yn hwyluso'r parc sblasio ac nad oedd ganddo unrhyw gynlluniau i'w agor ar hyn o bryd oherwydd yr amser y mae'n ei gymryd i'w gomisiynu (tua thair wythnos), a'r ffaith bod y parc sblasio’n cau ar gyfer yr hydref/gaeaf yng nghanol mis Medi. Tynnodd swyddogion sylw at y ffaith eu bod wedi gofyn am gynlluniau ailagor Hamdden Celtic ar gyfer pob cyfleuster ac y byddai barn yn cael ei chymryd pan gyflwynir y cynlluniau hyn i swyddogion.

Trafodwyd y nifer mawr o bobl a fanteisiodd ar ddarpariaeth yr haf. Nodwyd bod y ddarpariaeth gyntaf wedi'i thargedu at oddeutu 150 o blant, yn seiliedig ar y gofrestr dysgwyr diamddiffyn, a oedd fwyaf mewn perygl yn ôl yr asesiad ar y cyd. Esboniodd swyddogion fod y ddarpariaeth wedi'i rhannu'n dair adran. Yr adran gyntaf oedd yr un fwyaf dwys a fyddai'n cynnwys galwadau ffôn gan y Gwasanaethau Cymdeithasol a thynnu plant allan o'r cartref bob dydd a’r drydedd yn cael ein thargedu at ar y rheini byddai angen eu tynnu allan o'r cartref unwaith yr wythnos efallai i gymryd rhan mewn gweithgareddau mwy penodol. Nodwyd bod rhaglen gyfoethogi'r haf yn targedu disgyblion blwyddyn 5 a 6 y sector cynradd, gyda'r potensial i gynnwys oddeutu 900 o blant. Dywedwyd wrth yr Aelodau bod y broses gofrestru ar gyfer y rhaglen yn parhau, ond nid oedd y nifer oedd yn manteisio ar y rhaglen mor uchel ag yr oedd swyddogion wedi gobeithio, gydag oddeutu 50% yn manteisio arni ar hyn o bryd. Cadarnhawyd y byddai swyddogion yn cysylltu ag ysgolion i gysylltu â theuluoedd plant i geisio cynyddu'r nifer sy'n manteisio ar y rhaglen, gan y byddai'r broses gofrestru'n dod i ben ar ddiwedd yr wythnos; fodd bynnag, os na fydd y niferoedd wedi newid yn sylweddol, gellid ymestyn y dyddiad cau er mwyn gallu canolbwyntio ar ystod ehangach o ddisgyblion.

Gofynnodd yr Aelodau am ragor o wybodaeth ynghylch y sefyllfa bresennol Cymunedau am Waith (CFW) a'r Rhaglen Datblygu Gwledig (RhDG) a’u ffocws yn y dyfodol. Dywedodd swyddogion eu bod yn pryderu'n fawr am effaith yr argyfwng ar ddiweithdra a diffyg diddordeb ymysg pobl ifanc.  Nodwyd bod 43 o bobl ifanc nad oeddent mewn Addysg, Cyflogaeth na Hyfforddiant (NEET) y llynedd, ac roedd y swyddogion yn credu y gallai'r ffigur hwn gynyddu 300%. Soniwyd bod swyddogion yn pryderu am nifer o faterion gan gynnwys y ffaith nad oedd y bobl ifanc wedi bod yn yr ysgol ers diwedd mis Mawrth 2020, na fyddent yn sefyll eu harholiadau ac y byddent yn derbyn eu graddau’n seiliedig ar asesiadau athrawon. Tynnwyd sylw at y ffaith y gallai chwyddiant graddau gael effaith ar rai disgyblion sy'n symud ymlaen i addysg bellach, wrth i CBAC a Chymwysterau Cymru roi algorithm ar waith sy'n edrych ar berfformiad pob ysgol yn y gorffennol dros y tair blynedd diwethaf, ac os ydynt yn credu bod chwyddiant graddau wedi digwydd, byddant yn dadchwyddo'r graddau. Soniodd swyddogion hefyd na fyddai'r broses o ailsefyll arholiadau mor helaeth ag y bu yn y gorffennol, gan y byddai’n berthnasol i'r pynciau craidd yn unig ac nid y meysydd pwnc ehangach. Dywedwyd mai pryder arall oedd y bobl ifanc a fyddai'n chwilio am waith a/neu brentisiaethau yn y farchnad lafur, gan ei fod ar hyn o bryd yn farchnad a oedd yn wynebu cryn heriau ac nid oedd pobl ifanc yn debygol o gael yr un ystod o ddewis ag y byddent wedi'i gael yn y gorffennol. Fodd bynnag, hysbyswyd yr Aelodau fod Swyddogion yn gweithio gyda'r Adran Gwaith a Phensiynau (DWP) i sefydlu fforwm ieuenctid ar gyfer yr awdurdod lleol, a fydd yn dod â’r gwasanaeth ieuenctid, colegau ac adrannau o fewn y cyngor ynghyd i geisio manteisio i'r eithaf ar gyfleoedd dysgu a chyflogaeth i bobl ifanc. Ychwanegwyd eu bod hefyd yn ceisio manteisio i'r eithaf ar gyfleoedd prentisiaeth i bobl ifanc gan gynnwys yn yr Heddlu a’r sector Iechyd.

Yn dilyn craffu, cytunwyd i nodi'r adroddiad.

Diolchodd y pwyllgor i'r gwasanaeth Addysg, Hamdden a Dysgu Gydol Oes am ei holl waith caled yn ystod argyfwng COVID-19.