Agenda a Chofnodion

Croesawodd y Cadeirydd bawb i'r cyfarfod.

Rhoddwyd gwybod i'r aelodau fod y digwyddiad mewn ysgol ym Mhort Talbot ddoe yn fater heddlu, rhoddwyd cefnogaeth ar waith ar gyfer disgyblion a staff yr ysgol.

Y Cyng. Bob Woolford, (Eitem 4C) – Personol,

Aelod o'r teulu'n gweithio i'r Urdd

Y Cyng. Phil Rogers, (Eitem 5E) – Personol

Is-gadeirydd Llywodraethwyr yn Ysgol Gymunedol Llangatwg

·       16 Ionawr 2025

·       22 Ionawr 2025

Cymeradwywyd cofnodion y cyfarfodydd a gynhaliwyd ar 16 a 22 Ionawr 2025 fel cofnod cywir o'r trafodion.

Trafododd yr Aelodau eitemau o Flaenraglen Waith y Cabinet

Rhoddodd y Pennaeth Hamdden, Twristiaeth, Treftadaeth a Diwylliant ddiweddariad llafar ar astudiaeth ddichonoldeb Pwll Nofio Pontardawe. Ar ôl cau Pwll Nofio Pontardawe ar sail iechyd a diogelwch, penodwyd Austin-Smith Lord Consultants yn dilyn ymarfer caffael i nodi safleoedd posib ar gyfer pwll newydd. Arweinir yr ymgynghorwyr gan benseiri ac maent wedi gweithio ar nifer o brosiectau yn y DU, gyda llawer o brosiectau chwaraeon yn yr ardaloedd lleol a'r ardaloedd cyfagos. Nod yr astudiaeth ddichonoldeb yw paratoi ar gyfer rowndiau cyllido yn y dyfodol, gan nad oes cyllid ar gael ar hyn o bryd. Gofynnodd y fanyleb ddichonoldeb i'r ymgynghorwyr edrych ar bedwar safle posib, gan gynnwys safle presennol y pwll nofio, safle'r ganolfan hamdden, safle yng nghanol y dref a safleoedd posib eraill yn ardal Cwm Tawe. Mae'r ymgynghorwyr yn cynnal asesiadau ar bob safle i nodi opsiwn posib a ffefrir trwy fecanwaith sgorio. Nodwyd safle'r ganolfan hamdden fel opsiwn cryf posib, ond gall hyn newid. Disgwylir yr adroddiad terfynol erbyn diwedd mis Ebrill.

Gofynnodd y Cadeirydd i'r adroddiad terfynol gael ei gyflwyno i'r pwyllgor craffu pan fydd ar gael. Gofynnodd aelodau am eglurhad ar ymgynghoriadau cyhoeddus.

Cadarnhaodd y Pennaeth Gwasanaeth nad yw'r ymgynghoriad cyhoeddus wedi'i gynnwys yn yr astudiaeth ddichonoldeb bresennol ond caiff ei ystyried yn hwyrach. 

Mynegodd aelodau bryderon am y gost sy'n gysylltiedig â dod o hyd i safle, gan ystyried eu bod eisoes wedi dod o hyd i safle yn y gorffennol.

Dywedodd y Pennaeth Gwasanaeth ei fod yn bwysig cadw meddwl agored wrth ystyried unrhyw safle posib yn y dyfodol.

Gofynnodd aelodau am eglurhad o gyfranogiad Hamdden Celtic. Roedd yr aelodau'n tybio, ers ail-gontractio, y byddai Hamdden Celtic yn rheoli unrhyw bwll yn y dyfodol ac felly byddai angen iddynt fod yn rhan o'r broses.  Er hwylustod rheolaeth ac arolygaeth, awgrymodd aelodau mai safle'r Ganolfan Hamdden fyddai'r ateb mwyaf priodol.

Cadarnhaodd y Pennaeth Gwasanaeth fod Hamdden Celtic wedi bod yn rhan o gyfarfodydd ac wedi darparu data defnyddiol ar gyfer yr astudiaeth ddichonoldeb, gan gynnwys strwythurau staff a chostau cynnal. Byddai costau cynnal safle annibynnol yn ddrytach.  Byddai'r penderfyniad ynghylch pwy fyddai'n rheoli pwll newydd yn cael ei wneud yn hwyrach pe bai'r penderfyniad hwn yn cael ei roi ar waith.

Mynegodd yr Aelodau bryderon am oruchwylio a rheoli cyllid gan fod £30,000 wedi cael ei wario ar ddod o hyd i safle.

Ailadroddodd y Cadeirydd y cais i roi'r wybodaeth ddiweddaraf am y mater i'r aelodau.

Nododd yr aelodau'r diweddariad llafar.

Rhoddodd y Pennaeth Hamdden, Twristiaeth, Treftadaeth a Diwylliant drosolwg i'r aelodau o'r adroddiad fel y'i cynhwysir yn y pecyn agenda. Mae'r strategaeth yn ofyniad o dan Ddeddf Llyfrgelloedd Cyhoeddus Cymru. Nod y strategaeth yw cynnal a gwella'r gwasanaethau llyfrgell, sydd wedi cael eu graddio'n uchel mewn asesiadau blynyddol. Nodwyd bod gan lyfrgelloedd lawer o swyddogaethau ac maent yn chwarae rôl gymdeithasol hanfodol, gan helpu gyda chymdeithasu, darparu gwybodaeth, lleoedd llesol a chefnogi addysg yn y cartref. Mae'r strategaeth yn cynnwys cynllun gweithredu syml gydag amcanion allweddol i'w cyflawni dros y blynyddoedd sydd i ddod.

Roedd aelodau'n cydnabod pwysigrwydd y gwasanaeth llyfrgelloedd ac roeddent yn falch o glywed am y cydweithrediad â'r Adran Addysg yn y Cartref. Gofynnodd yr aelodau am y diweddaraf o ran adleoliad posib Llyfrgell Port Talbot.

Cadarnhaodd y Pennaeth Gwasanaeth fod costau gwasanaeth uchel yn y lleoliad presennol yng Nghanolfan Siopa Aberafan, nad oes unrhyw wybodaeth newydd ar hyn o bryd ond bydd diweddariadau pellach yn cael eu darparu pan fyddant ar gael.

Nododd Aelod y Cabinet dros Newid yn yr Hinsawdd a Thwf Economaidd y bydd adfywio Theatr y Dywysoges Frenhinol yn effeithio ar lety, ac ni fydd unrhyw benderfyniad yn cael ei wneud nes bod y gwaith adfywio wedi'i gwblhau.

Yn dilyn gwaith craffu, cefnogodd yr aelodau'r argymhelliad a

amlinellwyd yn adroddiad drafft y Cabinet.

Rhoddodd y Pennaeth Hamdden, Twristiaeth, Treftadaeth a Diwylliant ddiweddariad llafar i'r aelodau. Caiff adroddiad ei ystyried gan y Cabinet ar 19 Mawrth, er mwyn rhoi gwybod i'r aelodau am y broses ac i gytuno ar y gyllideb derfynol. Dros y misoedd diwethaf, bu cynnydd sylweddol mewn cydweithrediad â'r Urdd ynghylch y digwyddiad. Mae'r prif gyflawniadau hyd yma wedi cynnwys:

•Cofrestru 700 o aelodau ychwanegol o ardal leol Castell-nedd Port Talbot/Abertawe. Ar hyn o bryd Castell-nedd Port Talbot sydd â'r  nifer uchaf o gystadleuwyr cofrestredig yng Nghymru. Mae'r nifer y bobl sydd wedi cofrestru wedi cynyddu ar y cyfan, gan arwain at fwy o blant yn cystadlu yn y rownd genedlaethol ac o bosib yn cynyddu nifer y bobl sy'n dod i'r ŵyl ac yn aros dros nos a bydd hyn o fudd i'r economi leol.

•Bu cynnydd sylweddol yn nifer y dysgwyr Cymraeg yn ardal Castell-nedd Port Talbot/Abertawe sy'n cofrestru i gystadlu, mae canran y cystadleuwyr rhanbarthol sy'n dysgu Cymraeg wedi codi o 20% i 31%. Caiff y cyflawniad hwn ei briodoli'n bennaf i'r cysylltiadau a wnaed drwy'r gronfa ffyniant gyffredin a dysgwyr Cymraeg.  Mae'n bwysig gadael etifeddiaeth barhaus drwy'r ŵyl.

•Mae cystadleuwyr o gefndiroedd incwm isel yn ardal Castell-nedd Port Talbot wedi cynyddu o 20% i 22%, sy'n arwyddocaol o ran cynnal cyfleoedd.

•Mae'r pwyllgor trefnu lleol wedi gwneud cynnydd da o ran codi arian ac ymgysylltu ag ysgolion lleol. Mae'r digwyddiad yn cael ei ystyried fel un sylweddol ar gyfer yr ardal, gyda chyfranogiad gan swyddogion y cyngor, aelodau etholedig ac aelodau o'r cyhoedd.

•Disgwylir i'r Grŵp Cynghori ar Ddiogelwch gyfarfod yn fuan i fynd i'r afael â materion diogelwch. Tynnwyd sylw at y risgiau, gan gynnwys tywydd gwlyb posib a phroblemau gyda thraffig oherwydd cynhelir gŵyl "In It Together" ar yr un pryd. Mae ymdrechion yn cael eu gwneud i liniaru'r risgiau hyn, gan gynnwys paratoi llwybrau a chydweithrediad rhwng y ddwy ŵyl.

Mae'r adroddiad yn gofyn i'r Cabinet gymeradwyo cyfraniad ychwanegol ar gyfer actifadu a chynnal y safle, gan ddarparu cymorth gyda sgaffaldwaith a llwybrau.

Mynegodd yr Aelodau gyffro a diolchgarwch y byddai'r Eisteddfod yn cael ei chynnal yn lleol, gan dynnu sylw at yr effaith gadarnhaol ar bobl ifanc a'r Gymraeg. Rhannodd aelodau'r pryder ynglŷn â gwrthdaro traffig posib gyda'r ŵyl 'In It Together'.

Dywedodd y Pennaeth Gwasanaeth wrth aelodau ei fod yn deall bod yr ŵyl 'In It Together' yn dod i ben ar y nos Sul a bydd cyfranogwyr yn gadael yn hwyr nos Sul/yn gynnar fore Llun. Byddai'r Eisteddfod yn dechrau ddydd Llun. Rhoddwyd sicrwydd eu bod wedi ystyried systemau traffig ac arwyddion i reoli'r sefyllfa.

Holodd aelodau am logisteg symud gwastraff o'r safle.

Cadarnhaodd y Pennaeth Gwasanaeth fod yr Eisteddfod a'r ŵyl 'In It Together' ar ddau safle ar wahân, ni fyddai unrhyw gysylltiad rhwng y safleoedd ond efallai y bydd angen ystyried hyn yn y dyfodol. Nodwyd bod yr ŵyl yn dod â llawer iawn o bobl i'r ardal leol a byddai'n dda i weld yr ardal  ...  Gweld y cofnodion lawn ar gyfer eitem 4c

Trafododd yr Aelodau eitemau o Flaenraglen Waith y Pwyllgor Craffu

Rhoddodd y Pennaeth Datblygu Addysg drosolwg i'r aelodau o'r adroddiad a gynhwysir yn y pecyn agenda. Mae'r adroddiad yn rhoi crynodeb o'r wyth prif flaenoriaeth yng Nghynllun Gwella'r Gyfarwyddiaeth.  Mae'r cynllun yn rhan o'r broses hunanwerthuso a chynllunio gyffredinol, gan gysylltu Cynlluniau Gwella Gwasanaethau, Cynllun Gwella'r Gyfarwyddiaeth, y Cynllun Gwella Corfforaethol ac amcanion lles. 

Yn dilyn craffu, nododd y pwyllgor yr adroddiad.

Dywedodd y Pennaeth Datblygu Addysg wrth aelodau fod yr adroddiad yn amlinellu cynnydd ymweliadau cymorth gan Swyddogion Cefnogi Addysg (ESO's) mewn ysgolion. Roedd yr adroddiad yn darparu gwybodaeth ynghylch sut y mae'r Gwasanaeth Datblygu Addysg yn cynnal ymweliadau cymorth. Nodwyd nad yw'r adroddiad yn cynnwys yr holl gefnogaeth, gan fod cymorth ychwanegol yn cael ei ddarparu i ysgolion yn ôl yr angen.

Gwnaeth y Cadeirydd sylwadau ar safon uchel y Swyddogion Cefnogi Addysg yng Nghastell-nedd Port Talbot a nodwyd bod y gefnogaeth a roddir i ysgolion yn gwneud gwahaniaeth. Gofynnodd y Cadeirydd i swyddogion adborth syniadau'r pwyllgor. Mae'r gwaith yn bwysig iawn a chaiff ei werthfawrogi'n fawr.

Yn dilyn craffu, nododd y pwyllgor yr adroddiad

Cynghorodd y Pennaeth Datblygu Addysg aelodau fod yr adroddiad yn darparu gwybodaeth a data sy'n ymwneud â'r gwasanaeth Addysg Ddewisol yn y Cartref yng Nghastell-nedd Port Talbot. Mae hawl rhieni i ddarparu addysg yn y cartref yn hawl gyfreithiol o dan Adran 7 Deddf Addysg 1996. Ar hyn o bryd, mae tua 460 o blant wedi'u cofrestru ar gyfer Addysg Ddewisol yn y Cartref ar draws 34 ward.

Gofynnodd aelodau a oedd gan y nifer cynyddol o rieni sy'n dewis darparu addysg yn y cartref unrhyw oblygiadau ariannol/staffio i'r cyngor.

Cadarnhaodd Pennaeth y Gwasanaeth fod Llywodraeth Cymru wedi darparu grant gwerth oddeutu £95k, sy'n cael ei ddefnyddio i ddarparu adnoddau priodol ar gyfer disgyblion sy'n derbyn addysg ddewisol yn y cartref. Defnyddir cronfeydd arian dros ben i wrthbwyso yn erbyn cyflogau staff. Lle bydd angen cymorth ychwanegol, bydd swyddogion yn darparu cefnogaeth. Caiff pobl ifanc eu hannog i ddychwelyd i addysg ysgol ar gam priodol. Nodwyd bod y rhesymau dros addysgu yn y cartref yn amrywiol ac yn cynnwys gorbryder, problemau iechyd meddwl, a ffactorau diwylliannol.

Dywedodd swyddogion wrth aelodau fod teuluoedd yn cael cynnig ymweliad cychwynnol gan y Tîm Addysg Ddewisol yn y Cartref ac yna ymweliadau interim a diweddariadau blynyddol.

Gofynnodd yr Aelodau fod crynodeb fesul ward ar gyfer disgyblion sy'n cael addysg ddewisol yn y cartref yn cael ei ddosbarthu i aelodau'r pwyllgor. Mae pryderon parhaus am effeithiolrwydd addysg yn y cartref a'r diffyg awdurdod i orfodi cefnogaeth. Diolchodd yr aelodau i swyddogion am y gwaith yr oeddent yn ei wneud yn y maes hwn.

Cadarnhaodd y Pennaeth Gwasanaeth fod gwaith yn mynd rhagddo i ymgysylltu â theuluoedd.

Gofynnodd aelodau a ddarparwyd cymorth i Grwpiau Addysg yn y Cartref ac a ddarparwyd unrhyw gymorth ariannol iddynt.

Cadarnhaodd swyddogion fod un grŵp wedi derbyn cymorth ariannol yn y gorffennol a chawsant eu cefnogi am gyfnod o ddwy flynedd, ond nid oedd y grŵp wedi gwneud cais am unrhyw gefnogaeth yn ddiweddar. Darperir cefnogaeth i grwpiau addysg yn y cartref eraill trwy foreau coffi ar gyfer teuluoedd a thrwy weithio gyda gwasanaethau eraill, gan gynnwys y GIG, i ymgysylltu â theuluoedd a phobl ifanc.

Yn dilyn craffu, nododd y pwyllgor yr adroddiad

Pwysleisiodd y Cadeirydd bwysigrwydd sicrhau bod gan rieni hyder wrth anfon eu plant i'r ysgol, gan wybod eu bod yn ddiogel, a bod yr awdurdod yn gwneud popeth o fewn eu gallu o ran protocol.

Rhoddodd y Pennaeth Datblygu Addysg wybod i aelodau fod yr adroddiad yn cynnwys gwybodaeth a diweddariadau am y gwaith sy'n gysylltiedig â chefnogi trefniadau diogelu mewn ysgolion. Mae diogelu'n fater cymhleth sy'n cynnwys pynciau gwahanol, gan gynnwys amddiffyn plant, cymorth cyntaf, diogelwch safle, a hyfforddiant. Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at ymroddiad y tîm a staff yr ysgol sy'n blaenoriaethu diogelu bob dydd. Mae'r Swyddog Diogelu Addysg yn goruchwylio tîm bach o ddau aelod o staff i gefnogi staff a disgyblion yr ysgol, gan fynd y tu hwnt i’w rôl.

Nododd yr Aelodau bwysigrwydd gwiriadau'r Gwasanaeth Datgelu a Gwahardd (GDG) a gofynnwyd am ddiweddariad ar y sefyllfa bresennol mewn ysgolion o ran cael gwiriadau GDG a'u monitro.

Cadarnhaodd y Pennaeth Gwasanaeth fod gwiriadau GDG yn cael eu gwirio fel rhan o adolygiad gan gymheiriaid ac archwiliadau diogelu. Mae'r system archwilio a gynhelir gan yr awdurdod lleol yn gwirio gwiriadau GDG fel rhan o broses gam wrth gam. Bu cynnydd sylweddol yn nifer y gwiriadau GDG proffesiynol sy'n cael eu monitro, eu cefnogi a'u gwirio. Cydnabuwyd bod problem mewn rhai ysgolion mewn perthynas â gwiriadau GDG yn y gorffennol, ond cafodd hyn ei nodi yn ystod yr Archwiliad ac mae'n rhan o'r hyfforddiant ar bob lefel.

Yn dilyn craffu, nododd y pwyllgor yr adroddiad

Rhoddodd y Pennaeth Datblygu Addysg drosolwg o'r adroddiad a gynhwysir yn y pecyn agenda. Mae'r gwasanaeth yn helpu i ddylunio, cyflwyno a phrofi ffyrdd arloesol o gefnogi ysgolion. Mae'r adroddiad yn tynnu sylw at y bartneriaeth gref â theuluoedd a'r cydweithrediad â gwasanaethau eraill i ddarparu ymagwedd gyfannol at addysg.

Dywedodd swyddogion wrth aelodau fod cam cyntaf y cyllid grant wedi dod i ben, ac mae gwaith bellach yn mynd rhagddo i adolygu a gwerthuso'r cynnydd a wnaed. Mae Llywodraeth Cymru wedi nodi y bydd cyllid yn cael ei ymestyn y flwyddyn nesaf hyd at etholiadau'r Senedd, gyda'r posibilrwydd o waith tymor hwy sy'n cynnwys rhieni, disgyblion, teuluoedd a chymunedau. Mae'r gwaith a wnaed wedi cael ei gydnabod yn genedlaethol am ei arloesedd, a thynnwyd sylw at rai ysgolion am rannu arferion da. Mae ysgolion wedi derbyn yr ymagwedd sy'n canolbwyntio ar y gymuned yn gadarnhaol, mae ymgysylltiad cadarnhaol hefyd wedi bod â chymunedau, yn enwedig darparwyr gwasanaethau, rhieni a phartneriaid yn y broses hon.

Mae Cymunedau Maes wedi cael eu cynnal yng nghlwstwr Llangatwg, lle cymerodd dros 70 o asiantaethau ran i drafod y ffordd orau o gefnogi teuluoedd mewn angen. Mae arweinwyr ysgolion yng Nghastell-nedd Port Talbot yn cydnabod pwysigrwydd ymgysylltu â rhieni a chymunedau i gyd-gynhyrchu a datblygu addysg ar gyfer dysgwyr agored i niwed. Yn gyffredinol, mae'r fenter wedi cael ei chroesawu gan ysgolion, cymunedau, darparwyr gwasanaethau, a rhieni, gan ganolbwyntio ar dyfu'r ymagwedd hon a pharhau â'r effaith gadarnhaol.

Cyfeiriodd yr aelodau at recriwtio ac uwchsgilio tîm ychwanegol o wyth Swyddog Cynnwys Teuluoedd gydag aelodau staff yn strwythur yr ysgol yn cael eu hannog i wneud cais trwy secondiad. Cwestiynodd yr aelodau beth fyddai effeithiau'r ymagwedd hon ar ysgolion.

Cadarnhaodd swyddogion fod yr ymagwedd hon o recriwtio o ysgolion wedi arwain at fwy o lwyddiant oherwydd y ddealltwriaeth a'r ymdeimlad o berthyn yn yr ysgol a'r gymuned. Darperir cyllid i'r ysgol i lenwi'r gyllideb, gan ganiatáu aelod o staff i gael ei secondio a galluogi recriwtio ar gyfer y swydd wag.

Yn dilyn craffu, nododd y pwyllgor yr adroddiad

Ystyriodd yr aelodau eitemau monitro perfformiad.

Cwestiynodd yr aelodau a oedd targedau'n ddigon uchelgeisiol ac a oedd angen mwy o her.

Cytunodd y Pennaeth Datblygu Addysg fod cyfle am fwy o her. Mae rhai meysydd i'w datblygu o fewn y cynllun cyfarwyddiaeth sy'n gorgyffwrdd â'r Cynllun Corfforaethol. Mae angen archwilio meysydd eraill o wendid i wneud gwelliannau. Gall y system ticio blychau presennol ar gyfer mesur perfformiad i weld a yw ar y trywydd cywir neu beidio fod yn anodd ei rheoli. Cyfeiriodd y Pennaeth Gwasanaeth aelodau at y meysydd i'w gwella yn y cynllun cyfarwyddiaeth sy'n ategu at yr adroddiad hwn.

Yn dilyn craffu, nododd y pwyllgor yr adroddiad.

Dywedodd swyddogion wrth aelodau fod yr adroddiadau canlynol wedi'u hychwanegu at Flaenraglen Waith y Cabinet:

•Trefniadau dirprwyo swyddogion Safonau Masnach ar gyfer 2025

•Cwblhawyd yr ymgynghoriad ar gyfer Derbyniadau i Ysgolion Cymunedol 2026/27, rhoddwyd caniatâd i gymeradwyo

Ni wnaeth yr aelodau gais i'r adroddiadau hyn gael eu dewis ar gyfer gwaith craffu.

Nodwyd y Flaenraglen Waith.

Unrhyw eitemau brys yn ôl disgresiwn y Cadeirydd yn unol ag Adran 100BA(6)(b) o Ddeddf Llywodraeth Leol 1972 (fel y’i diwygiwyd)

Nid oedd unrhyw eitemau brys.